İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri konusundaki işveren, iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi, diğer sağlık personeli ve çalışan yükümlülükleri, 6331 sayılı İSG Kanunu içerisinde açık olarak belirtilmiştir.

İSG Kanununun 4.maddesinde işverenin, çalışanların iş sağlığı ve güvenliğini sağlamakla yükümlü olduğu belirtilir. İlgili kanuna göre işveren yükümlülükleri şunlardır:

• Mesleki risklerin engellenmesi
• İSG (iş sağlığı ve güvenliği) alanında eğitimler verilmesi
• Risklere ilişkin her türlü tedbirin alınması, organizasyonların yapılması ve gerekli ekipmanların sağlanması
• Şartların değişmesi durumunda yeni şartlara uygun iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin geliştirilmesi ve uygulanması
• İş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin uygulanmasının takibi, denetimi ve uygunsuzlukların giderilmesi
• İşin çalışana uygun olmasının sağlanması
• Risk analizi
• Gerekli eğitimi almayan çalışanların riskli alanlara girişinin engellenmesi

İSG Kanununun 6.maddesinde iş sağlığı ve güvenliği için iş yerlerinde istihdam edilmesi gereken personeller yer almaktadır. Buna göre iş yerlerinde iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi, en az on çalışanı olan çok tehlikeli sınıflarda diğer sağlık personeli (işyeri hemşiresi) istihdam edilir. Tam süreli olarak görev yapan işyeri hekiminin olduğu iş yerlerinde, diğer sağlık personelinin istihdamında zorunluluk yoktur.

İş yerleri, ilgili kanunun 8.maddesine göre bu hizmetin tamamını ya da bir kısmı OSGB’ler (Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimi) üzerinden alabilir. İş güvenliği uzmanları ile işyeri hekimleri, görev ve sorumluluklarını, mesleki bağımsızlık ve etik ilkeler kapsamında yerine getirmektedir.

İş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi, İSG ile alakalı aksaklıklar ve eksiklikleri, bunlara ilişkin tedbir ve önerileri belirlemektedir. Bunlar, yazılı olarak işverene sunulmalıdır. Aksaklıkların ve eksikliklerin giderilmesinden, gerekli tedbirlerin alınmasından işveren sorumludur. İşveren, gereken tedbiri almadığında iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi, durumu bakanlığa rapor eder.

İşyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanının bildirim yapmadığı tespit edildiğinde, İSG sertifikaları 3 ay, aynı durumun tekrarında ise 6 ay askıya alınmaktadır. İlgili bildirim nedeniyle işveren, İSG uzmanlarının iş sözleşmelerini feshedemez ve İSG uzmanları, hak kaybına farklı şekillerde uğratılamaz. Burada İSG uzmanlarına kanuni güvence sağlanmaktadır.

İşyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanının kötü niyetli olarak bildirim yaptığı gerekçesi ile işveren mahkemeye dava açabilir. İşveren, dava sonucunda haklı çıkarsa, iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekiminin İSG sertifikaları 6 ay askıya alınır.

Bir diğer askıya alınma nedeni ise ölümlü veya maluliyet oluşan iş kazası veya meslek hastalığında, iş güvenliği uzmanı veya işyeri hekiminin ihmali olmasıdır. İhmali olan İSG uzmanının yetki belgesi askıya alınmaktadır.

Zorunlu çalışma sürelerinden dolayı iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekiminin tam zamanlı olarak istihdam edilmesi halinde, ilgili iş yerinde işveren tarafından İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimi kurulur.

İSG Hizmetleri Yönetmeliğinin 5.maddesinde, işverene yeni yükümlülükler yüklenir. Buna göre; işveren tarafından iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için çalışanlar arasından ilgili yönetmelikteki niteliklere sahip bir veya daha fazla iş güvenliği uzmanı veya işyeri hekimi görevlendirir.

İş yerindeki iş sağlığı ve güvenliği faaliyetlerine ilişkin kayıtların tutulması ve çalışanların kişisel sağlık dosyalarının 15 yıl saklanması sorumluluğu, işverendedir. Çalışanların işten ayrılarak farklı yerde çalışmaya başlaması durumunda, yeni işverenin çalışana ait kişisel sağlık dosyasını yazılı olarak istemesi gerekir. Eski işveren ise dosyanın bir örneğini onaylar ve 1 ay içerisinde yeni işverene gönderir.

İşyeri hekimi; bakanlık tarafından yetkilendirilen kurumlardan eğitim alarak işyeri hekimliği sertifikasına sahip olan doktorlardır. İşyeri hekimleri, 6331 sayılı İSG Kanunu kapsamında görev yaparlar. Görevleri, yetkileri ve sorumlulukları 28713 sayılı yönetmelikle belirlenmiştir.

İşyeri hekimleri, işyeri hekimliği sertifikasına sahip olmalıdır. İş yerinde vardiyalı çalışma uygulaması varsa görevlendirmelerinin buna uygun olacak yapılması gerekir. Bir iş yerinde işyeri hekiminin ne kadar süre belirleneceği, ilgili mevzuatta yer almaktadır. Belirlenen sürenin bölünerek birden fazla işyeri hekimine verilmesi söz konusu olamaz.

İşyeri hekimliği belgesi veya sertifikasını almak için öncelikle eğitimleri tamamlamak, sonrasında ise ÖSYM tarafından yapılacak sınavda başarılı olmak gerekir. Ayrıca belli şartları taşıyan hekimler, isteklerine bağlı olarak bu belgeyi alabilir. O şartlar şu şekildedir:

• İSG doktorası yapmak
• Yan dal uzmanlığı olması
• En az 8 yıl hekim iş müfettişliği yapmak
• Genel müdürlük ve bağlı birimlerde İSG alanında en az 8 yıl çalışmak

İlgili yönetmeliğe göre işyeri hekimlerinin görevleri farklı sınıflara ayrılmıştır. Bunlar; rehberlik görevleri, risk değerlendirmesi görevleri, sağlık gözetimi görevleri, eğitim, bilgilendirme ve kayıt görevleri, ilgili birimlerle işbirliği görevleri şeklindedir.

İşyeri hekimlerinin rehberlik görevleri şunlardır:

• Sağlık gözetimi ve çalışma ortamının gözetiminde rehberlik yapmak
• İşyerindeki değişikliklerle ilgili önerilerde bulunmak
• Çalışanların sağlığının geliştirilmesinde rehberlik yapmak
• Meslek hastalıkları ve iş kazalarını araştırarak alınması gereken tedbirler konusunda danışmanlık yapmak
• İSG ile ilgili alınması gerekli olan tedbirleri işverene yazılı olarak sunma
• Rehberlik faaliyetleri kapsamında İSG ile ilgili yapılacak araştırma sonuçlarını değerlendirmek
• İş yeri hijyeni ile ilgili denetlemeler ve değerlendirmeler yaparak, önerilerde bulunmak

Risk değerlendirmesi kapsamında işyeri hekimi görevleri şu şekildedir:

• Risk değerlendirmesine ilişkin çalışmalara katılmak
• Özel politika gerektiren grupları risk değerlendirmesi sırasında özel olarak dikkat almak

İSG Kanunu kapsamında özel politika gerektiren politika gerektiren gruplar şunlardır:

• 18 yaşından küçük olanlar
• Meslek hastalığı bulunanlar
• Hamile veya emziren kadınlar
• Malul ve engelliler
• Yaşlılar
• Kronik rahatsızlıkları bulunanlar
• Alkol ve uyuşturucu gibi maddelere bağımlılığı bulunanlar
• Birden fazla iş kazası geçirenler

Risk değerlendirmesi sırasında bu kişilerin özel olarak dikkate alınması ve değerlendirmelerin de bunlara göre yapılması gerekir.

İşyeri hekimlerinin sağlık gözetimi ile ilgili görevleri şu şekildedir:

• Çalışanların rızalarını alarak sağlık gözetimlerini gerçekleştirmek
• Çalışanların iş girişlerindeki muayenesini yapmak
• Çalışanların periyodik muayenelerini yapmak
• İşe girişte ve periyodik olarak yapılan muayene sonuçlarını kayıt altına alarak saklamak
• Özel politika gerektiren çalışanların kendileri için uygun olan işlere yerleşmesini sağlamak
• Bu kişilerin sağlık muayenelerini yaparak gerekli raporları hazırlamak
• Meslek hastalığı ön tanısı veya tanısı olanların çalıştığı yerde görev yapan diğer kişilerin sağlık muayenelerini yinelemek
• Sağlık sorunundan dolayı devamsızlık olması halinde ortam gözetimini yinelemeye dair plan hazırlamak, planı işveren onayına sunmak ve sonuçları iş sağlığı açısından değerlendirmek
• Sağlık sorunlarından dolayı işten uzaklaşma sonrasında işe dönen çalışanların talep etmesi durumunda işe dönüş muayenesini gerçekleştirmek
• Bulaşıcı hastalıkların engellenmesi için hijyen eğitimleri vermek, gereken tetkik ve muayeneleri yapmak
• İş güvenliği uzmanı ile işbirliği halinde olmak
• Sağlık gözetimiyle alakalı çalışmaları kayıt altına almak
• Geçici çalışanların sağlık raporlarını incelemek
• Yıllık çalışma planına katkı vermek ve yıllık değerlendirme raporunu verilere uygun şekilde hazırlamak

İşyeri hekiminin en önemli görevlerinden biri periyodik muayenelerdir. Buradaki muayenelerin hangi sıklıkla yapılacağı, çalışma şartlarına göre belirlenmektedir. Buna göre periyodik muayene sıklığı şu şekildedir:

• Çok tehlikeli sınıflar için yılda en az bir defa
• Tehlikeli sınıflar için üç yılda en az bir defa
• Az tehlikeli sınıflar beş yılda en az bir defa
• Özel politika gerektiren kişilerde en az altı ayda bir defa

İşyeri hekimlerinin kayıt, eğitim ve bilgilendirme ile ilgili görevleri şu şekildedir:

• Çalışanlara İSG eğitimi vermek
• Bakanlık tarafından belirlenen bilgileri İSG KATİP sistemini kullanarak Genel Müdürlüğe zamanında iletmek
• Çalışanları iş yerindeki tehlikeler, riskler ve sağlık muayeneleri konularında bilgilendirmek
• İdarecilere, çalışanlara ve İSG Kurulu üyelerine sağlıkla ilgili eğitimler vermek
• Acil müdahale ve ilk yardım hizmetlerini organize etmek

İş sağlığı ve güvenliği konusundaki faaliyetler, bu alanda eğitimli kişilerden oluşan bir ekiple yürütülür. Ekip üyeleri arasında işbirliği vardır. İşyeri hekiminin işbirliğine dair görevleri şu şekildedir:

• İSG Kurulu ile işbirliği halinde olmak
• Sağlık gözetimi neticelerine göre iş güvenliği uzmanıyla işbirliği yaparak ortam gözetimi yapılmasını sağlamak ve elde edilen sonuçları analiz etmek
• İSG eğitimleri konusunda ilgili birimlerle veya taraflarla işbirliği içerisinde olmak
• Var olan uygulamaların iyileştirilmesi için program geliştirme çalışmalarına dahil olmak
• İSG konusunda yapılan araştırmalara dahil olmak ve katkı vermek
• Meslek hastalığı geçiren veya iş kazasına uğrayan çalışanların rehabilitasyonunda ilgili birimlerle işbirliğine gitmek
• Meslek hastalıklarının tanısı ve tedavisi konularında hastanelerle işbirliği yapmak
• Destek elemanları ile çalışan temsilcilerinin çalışmalarına destek vermek
• Sonraki yıl için hazırlanacak yıllık çalışma planını iş güvenliği uzmanı ile hazırlamak
• Çalışma prosedürlerinin ve İSG talimatlarının hazırlanmasında iş güvenliği uzmanı ile işbirliği yapmak

İşyeri hekimleri, görev ve sorumluluklarını yerine getirirken, İSG Kanununun ve ilgili diğer mevzuatların verdiği yetkileri kullanmaktadır. Bu yetkiler şunlardır:

• Görev gereği iş yerindeki tüm bölümlerde yer alan İSG belgelerine erişmek ve bu belgeler üzerinde inceleme yapmak
• İSG konusundaki bilgilere erişim için tüm çalışanlarla görüşmek
• Acil müdahale gerektiren durumların ortaya çıkması halinde işin geçici olarak durdurulması için işverene başvurmak
• Görevine ilişkin konularda, işverenin de bilgisi kapsamında farklı kurum ve kuruluşlarla işbirliği yapmak

Tam zamanlı olarak görev yapan işyeri hekimleri, bir yıl içerisinde beş iş gününe kadar seminer, panel ve benzeri organizasyona katılabilir. Bu süreler, çalışma süresinden sayılır.

İşyeri hekimlerinin yükümlülükleri şu şekildedir:

• İşin normal akışını aksatmayacak şekilde görevlerini yaparlar.
• İSG hizmetleri konusunda, işverene karşı sorumludurlar.
• İş yerinin, çalışanların ve işverenin sırlarını ve belgelerini gizli tutarlar.
• Acil durumlara ilişkin alınması gereken tedbirleri işverene yazılı olarak bildirirler ve gerekli önlemlerin alınmaması halinde durumu Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğüne rapor ederler.
• İSG kapsamında yapılan çalışmalar ve gerekli görülen diğer durumları onaylı deftere kaydederler.
• Meslek hastalığı ön tanısı koyduklarında, ilgili hastaları SGK’nın yetkilendirdiği sağlık hizmeti birimine sevk ederler.

İşyeri hekimlerinin çalışma süreleri ilgili mevzuatta açık olarak yer almaktadır. Buna kapsamda tehlike sınıflarına göre çalışan başına aylık en az çalışma süreleri şu şekildedir:

• Çok tehlikeli sınıf için 15 dakika
• Tehlikeli sınıf için 10 dakika
• Az tehlikeli sınıf için 5 dakika

Çok tehlikeli sınıftaki iş yerlerinde 750, tehlike sınıftaki iş yerlerinde 1000 ve az tehlikeli iş yerlerindeki 2000 çalışan için en az bir işyeri hekiminin tam zamanlı olarak istihdam edilmesi gerekir.

İşyeri hekimleri, görev sürelerine bağlı olarak birden fazla iş yerinde görev yapabilir. Böyle bir durumda, iş yerleri arasındaki ulaşım süresi, çalışma süresi olarak kabul edilmez.

Kamuda görev yapan ve idarecilik görevi olmayan doktorlar ve aile hekimleri haricindeki doktorlar tam zamanlı olarak işyeri hekimliği yapıyorsa, farklı iş yerlerinde görev yapamaz.

İş güvenliği uzmanı (İGU), bakanlık tarafından yetkilendirilen, iş sağlığı ve güvenliği alanında görev yapan ve iş güvenliği uzmanlığı belgesine sahip kişilerdir. İGU’lar, 6331 sayılı İSG Kanunu kapsamında görev yaparlar. Görevleri, sorumlulukları, yetkileri ve yükümlülükleri ilgili yönetmelikle belirlenmiştir.

İş güvenliği uzmanları, sahip oldukları sertifikaya göre A (çok tehlikeli), B (tehlikeli) veya C (az tehlikeli) sınıfındaki iş yerlerinde görev yapabilirler. Bu kapsamda C sınıfı belgeye sahip olanlar sadece az tehlikeli sınıflarda, B sınıfı belgeye sahip olanlar tehlikeli ve az tehlikeli sınıflarda, A sınıfı belgeye sahip olanlar ise tüm tehlike sınıflarında (az tehlikeli, tehlikeli, çok tehlikeli) görev yapabilmektedir.

İş yerinde görev yapan birden fazla iş güvenliği uzmanının olması durumunda, bunlardan sadece bir tanesinin iş yerinin sınıfına uygun belgeye sahip olması yeterli kabul edilir. Ayrıca İGU’lar için hesaplanan çalışma süreleri bölünerek birden fazla İGU’ya verilememektedir. Bu durumun tek istisnası vardiyalı çalışmadır. Böyle bir durumda vardiyalara uygun şekilde görevlendirmelerin yapılması gerekmektedir.

İş güvenliği uzmanlığı için gerekli olan farklı sınıflara ilişkin belgeler vardır. Bu belgeler için istenen şartlara ilişkin detaylar aşağıda yer almaktadır.

B sınıfında en az 4 yıl aktif olarak görev yapan ve A sınıfı İGU eğitimini başarı ile tamamlayarak ÖSYM tarafından yapılan A sınıfı İSG sınavında başarılı olanlar bu belgeyi almaya hak kazanır. Bunun dışında aşağıda yer alan şartları sağlayanlara da A sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesi verilir:

• Mimarlık ve mühendislik fakültesi mezunları ile teknik elemanlardan; İSG alanında doktora yapanlar
• Mühendislik ve mimarlık fakültesi mezunları ile teknik elemanlardan; Genel Müdürlükte 10 yıl veya daha uzun süre görev yapanlar
• İSG alanında 10 yıl görev yapan iş müfettişlerine (mimar, teknik eleman ve mühendisler)
• Mimarlık ve mühendislik fakültesi mezunları ile teknik elemanlardan; Genel Müdürlükte 10 yıl görev yapan iş güvenliği uzmanların

B sınıfı iş güvenliği uzmanlığı belgesi almak için C sınıfında aktif olarak en az 3 yıl çalışan, B sınıfı için verilen eğitimi tamamlayan ve ÖSYM’nin yaptığı B sınıfı İSG sınavını geçenlere bu belge verilir. Ayrıca aşağıdaki şartları sağlayanlar da bu belgeyi alabilir:

• İSG alanında yüksek lisans yapan mühendislik ve mimarlık fakültesi mezunları ile teknik elemanlardan B sınıfı İSG testinde başarılı olanlar
• Bakanlık ve ilgili kuruluşlarda en az 10 yıl görev yapan müfettişlerden B sınıfı İSG eğitimini alan ve sonrasında B sınıfı İSG uzmanlığı sınavını geçenler

C sınıfı İSG uzmanlığı belgesi için adayların (mühendislik veya mimarlık fakültesi mezunları ile teknik elemanlar) C sınıfı İSG eğitimine katılması ve sonrasında yapılacak C sınıfı İSG testini geçmesi gerekir. Ek olarak şu şartları sağlayanlar da C sınıfı İSG belgesi alabilir:

• İSG alanında görev yapan teknik eleman, mühendis ve mimar olan iş müfettişleri dışındaki müfettişlerden; bakanlık ve ilgili kuruluşlardaki müfettiş yardımcılığı süresi de dahil olmak üzere en az 10 yıl görev yapan ve C sınıfı İSG eğitimini alanlar
• Üniversitelerin İSG lisans programını tamamlayan ve C sınıfı İSG sınavında başarılı olanlar

İş güvenliği uzmanlarının görevleri, ilgili yönetmelik kapsamında belirlenmiştir. Bu görevler; rehberlik görevleri, risk değerlendirmesi görevleri, çalışma ortamı gözetimi görevleri, eğitim, kayıt ve bilgilendirme görevleri ve ilgili birimlerle işbirliği görevleri şeklindedir. Görev sınıflarına bakıldığında, işyeri hekimlerinin görev sınıfları ile büyük oranda aynı olduğu görülecektir.

İş güvenliği uzmanlarının rehberlik görevlerinin başında; iş sağlığı ve güvenliği konusunda işverene öneriler vermek, danışmanlık yapmak gelir. Ekipman seçiminden iş ortamının tasarımına, kişisel koruyucu donanımdan bunların kullanılmasına kadar her türden İSG kuralları ve uygulamaları konusunda işverene rehberlik etme görevi vardır. Diğer rehberlik görevleri ise şunlardır:

• İSG ile ilgili alınması gerekli olan önlemleri işverene yazılı olarak iletmek
• Meslek hastalıkları ve iş kazalarına ilişkin alınacak önlemler konusunda danışmanlık yapmak
• Ani olarak gelişen veya gelişecek olaylar karşısında alınacak tedbirlere dair rehberlik yapmak

İGU’ların risk değerlendirmesi kapsamındaki görevleri şunlardır:

• İSG açısından risk değerlendirmesi çalışmalarına dahil olmak
• Alınması gereken sağlık ve güvenlik önlemleri noktasında işverene öneriler vermek
• Verilen önerilerin takibini yapmak

Çalışma ortamı gözetimi, iş güvenliği uzmanlarının en önemli görevlerindendir. Bu kapsamdaki görevleri şu şekildedir:

• Çalışma ortamının gözetiminin gerçekleştirilmesi
• İSG mevzuatı kapsamında yapılması gerekli olan periyodik bakım, ölçüm ve kontrollerin planlanması ve bunların uygulanmasının takibi
• Yangın, kaza ve patlama gibi durumların engellemesi yapılan çalışmalara dahil olmak ve bu konuda işverene tavsiyeler vermek
• Acil durum planlarının hazırlandığı çalışmalara katkı vermek
• Acil durum planlarına dair yapılan periyodik eğitimlerin ve tatbikatların yapılmasını sağlamak ve bunları kontrol etmek

Kayıt, eğitim ve bilgilendirme ile ilgili görevler şunlardır:

• Çalışanların İSG eğitimleri almalarını sağlamak
• Sağlık sonuçları ile İSG çalışmalarının yer aldığı yıllık değerlendirme raporunu hazırlamak
• Çalışma prosedürlerini ve İSG talimatlarını hazırlamak
• Çalışma ortamındaki riskler ile sağlık muayeneleri konusunda çalışanlara bilgi vermek
• Bakanlığın istediği bilgileri İSG KATİP ile Genel Müdürlüğe iletmek

İş güvenliği uzmanları, İSG konusunda faaliyet gösteren bir ekibin en önemli parçalarından biridir. Bu ekip içerisinde görev yaparken farklı kişilerle veya birimlerle işbirliği halinde olması gerekir. İşbirliği kapsamındaki görevler şunlardır:

• Bir sonraki yıl için yapılacakları kapsayan yıllık çalışma planını işyeri hekimi ile birlikte hazırlamamak
• Meslek hastalıkları ve iş kazalarına dair değerlendirmeleri işyeri hekimi ile yapmak
• İSG Kurulu ile işbirliği halinde olmak
• Destek elamanları ile çalışan temsilcilerine destek vermek

İş güvenliği uzmanları, görev ve sorumluluklarını yerine getirirken ilgili mevzuatın kendilerine vermiş olduğu yetkileri kullanmaktadır. Bu yetkiler şu şekildedir:

• Acil müdahale gerektiren durumlarda, işveren onayı ile işi geçici olarak durdurmak
• İş yerindeki tüm alanlarda İSG konusu ile ilgili incelemeler ve araştırmalar yapmak, ilgili evraklara erişim sağlamak, çalışanlarla görüşmeler gerçekleştirmek
• İşverenin bilgisi olmak şartı ile İSG konusunda farklı kurum ve kuruluşlarla işbirliği yapmak

İGU’lar, tam zamanlı olarak çalıştıkları iş yerlerinde beş güne kadar İSG ile ilgili seminer, eğitim ve panellere katılabilmektedir. Bu süreler, çalışma süresinden sayılmaktadır.

İş güvenliği uzmanlarının yükümlülükleri şunlardır:

• Görevlerini yaparken işin normal akışını olumsuz olarak etkilememelidirler.
• Çalışan, işveren ve iş yeri ile ilgili her türden bilgi ve belgeyi gizli tutmaları gerekir.
• İhmallerinden dolayı işverene karşı sorumlu kabul edilirler.
• İSG kapsamındaki çalışmalar ile gerekli görülen diğer hususları onaylı deftere kaydederler.
• Acil durumlar için alınacak gerekli tedbirleri işverene yazılı olarak bildirirler ve gereken tedbirlerin alınmaması halinde durumu Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğüne rapor ederler.

İş güvenliği uzmanlarının çalışma süreleri, ilgili mevzuatta belirlenmiştir. Bu kapsamda, tehlike sınıflarına göre, çalışan başına ayda en az çalışma süresi şu şekildedir:

• A sınıfı (çok tehlikeli): 40 dakika
• B sınıfı (tehlikeli): 20 dakika
• C sınıfı (az tehlikeli): 10 dakika

İş yerindeki çalışan sayısının belli bir miktara ulaşması durumunda, ilgili iş yerinin en az bir tane iş güvenliği uzmanını tam zamanlı çalışacak şekilde istihdam etmesi gerekir. Bunun için gerekli olan çalışan sayısı şu şekildedir:

• A sınıfı: 250
• B sınıfı: 500
• C sınıfı: 1000

İGU’lar birden fazla iş yerinde çalışabilir. Bu şekilde çalışılırken, iş yerleri arasındaki ulaşım süresi, çalışma süresinden kabul edilmez. Ayrıca tam zamanlı olarak çalışan iş güvenliği uzmanları, farklı iş yerlerinde çalışamaz.

İSG hizmetlerinin yürütülmesi için kurulacak Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimleri (OSGB) ile İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimlerinin (İSGB) yetkilendirilmesi, çalışmalarına dair usul ve esaslar 28512 sayılı İSG Hizmetleri Yönetmeliğinde belirlenmiştir.

• İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimi (İSGB); iş yerlerindeki İSG hizmetlerinin yürütülmesi için kurulan, gerekli personel ve donanıma sahip olan birimdir.
• Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimi (OSGB); şirketler, kamu kurum ve kuruluşları ile organize sanayi bölgeleri tarafından iş yerlerine İSG hizmetlerini vermek için kurulan, gerekli personeli ve donanımı bulunan ve bakanlığın yetkilendirmiş olduğu birimdir.
• Toplum Sağlığı Merkezi Birimi (TSMB); iş yerlerine İSG hizmetleri vermek için Sağlık Bakanlığı’na bağlı olarak kurulan, gerekli personel ve donanıma sahip olan birimlerdir.

İşverenler İSG konusundaki hizmetlerin bir bölümün veya tamamını OSGB’ler üzerinde hizmet alarak sağlayabilir. İş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimlerinin tam zamanlı olarak istihdam edilmesi gerekli olan durumlarda iş yerleri İSGB kurmak zorundadır.

İşverenler, gerekli ihtiyaçlar için OGSB’lerden hizmet alır ve İSG hizmetleri sağlayanlar arsında koordinasyonu ve işbirliğini etkili olarak sağlar. Ayrıca OSGB’ler tarafından bildirilen tedbirleri de alır. Ancak işverenlerin OSGB’lerden hizmet alması, İSG Hizmetleri Yönetmeliğinin 5.maddesine göre, işverenlerin yükümlülüklerini ortadan kaldırmamaktadır.

İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimi için en az bir işyeri hekimine ve en az bir tane de iş güvenliği uzmanına ihtiyaç vardır. İSGB, bu şartların sağlanması durumunda kurulur. İlgili birimin temelde, işin yürütüldüğü alanda ve giriş katta bulunması esastır. Bu birimde:

• Tam zamanlı işyeri hekimlerinin her biri için en az 8 m2 muayene odası
• Tam zamanlı iş güvenliği uzmanlarının her biri için 8 m2 oda
• En az 12 m2 acil müdahale ve ilk yardım odası olmalıdır.

OSGB’ler ile İSGB’lerde olması gereken asgari malzemeler şunlardır:

• Oftalmoskop
• Pansuman seti
• Steteskop
• Tansiyon aleti
• Otoskop
• Dil basacağı
• Enjektör
• Gazlı bez vb. sarf malzemeleri
• Keskin atık kabı
• Taşınabilir manometreli oksijen tüpü
• Işık kaynağı
• Küçük cerrahi seti
• Paravan vb.
• Negatoskop
• Muayene masası
• Refleks çekici
• Seyyar lamba
• İlaç ve malzeme dolabı
• Termometre
• Tartı aleti
• Boy ölçer
• EKG cihazı
• Tekerlekli sandalye

Bunlara ek olarak acil durumlarda yaralıları en yakın sağlık birimine hızlı bir şekilde ulaştırmak için uygun bir aracın hazır tutulması gerekir.

İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin verilebilmesi için bazı şartların sağlanması gerekir. Tam zamanlı İGU ve işyeri hekiminin istihdam edilmesinin gerekli olmadığı durumlarda işveren tarafından sağlanan şartlar şu şekildedir:

• 50 ve daha fazla çalışanın olduğu iş yerlerinde işyeri hekimi, IGU ve işyeri hemşiresi için 8 m2 büyüklüğünde en az iki oda ve acil durumlarda hasta nakli için uygun araç
• 50’den az çalışanı olan yerlerde hizmetlerin iyi verilmesi için işveren uygun bir alan sağlar. İş merkezleri gibi yerlerde ortak kullanılacak bir alan hazırlanabilir.

OSGB için tam zamanlı olarak çalışan en az birer adet işyeri hekimi, İGU ve diğer sağlık personeli istihdam edilmelidir. Herhangi bir OSGB’de istihdam edilen bu kişilerin farklı bir OSGB’de görev alması mümkün değildir.

OSGB için uygun alanların oluşturulması gerekir. Bu alanlar şu şekildedir:

• 15 m2’lik acil müdahale ve ilk yardım odası
• 10 m2’lik muayene odası
• 10 m2’lik iş güvenliği uzmanı odası
• 12 m2’lik bekleme alanı
• Arşiv odası
• Tuvalet
• Lavabo

OSGB hizmetleri, iş yerlerinin tehlike sınıfı ile çalışan sayısına göre belirlenen sürelerden az olmamak şartı ile gerçekleştirmektedir. OSGB’ler sadece kuruldukları illerde değil, aynı zamanda sınır komşusu olan illerde de faaliyet gösterebilirler. Sınır illerin haricindeki illerde faaliyet gösterilebilmesi içinse ilgili ilde şube açılma zorunluluğu bulunur.

Bir işin birden fazla ilde yürütülmesi (yol yapımı vb.) gerekiyorsa, OSGB’lerin işin yapıldığı illerden birinde yetkilendirilmiş olması yeterli sayılır.

OSGB’lerin aynı ilde izin şube açması yasaktır. Bu birimlerin mesai saatleri içerisinde açık olması ve en az bir yetkilinin OSGB’de hazır olarak bulunması gerekir.

OSGB’lerin belirtilen şartlarda ve ekipmanlara sahip olacak şekilde kurulması gerekir. Esas olarak zemin katta ve müstakil binalarda yer alması gerekir. OSGB’ler, Genel Müdürlük tarafından onaylanması durumunda adres değişikliği yapabilirler.

İSGB ve OSGB’lere ilgili mevzuat ile belli görevler ve sorumluluklar yüklenmiştir. Bunlar şu şekildedir:

• Çalışanlara sağlık gözetimi yapılması
• Çalışma ortamı gözetiminde işverene rehberlik yapma
• İSG eğitimlerin planlanması ve işveren onayına sunulması
• Acil durum planının hazırlanması
• Acil müdahale ve ilk yarım organizasyonu için diğer birim, kurum ve kuruluşlarla işbirliği yapılması
• Yıllık değerlendirme raporu, yıllık çalışma planı, çalışma ortamı gözetimi, çalışanların sağlık gözetimleri, meslek hastalıkları ve iş kazaları ve İSG ile ilgili diğer bilgilerin kaydedilmesi

Yıllık değerlendirme raporu ile yıllık çalışma planı suretleri ve çalışanlara verilen İSG eğitimlerine dair kayıtların OSGB arşivinde olması gerekir. İlgili durumlarda yetkili memurların talebi üzerine memurlara gösterilmelidir.

İşveren ile OSGB arasındaki sözleşmenin sona ermesinden sonra OSGB’lerin bu kayıtları işverene vermesi gerekir. Bu noktada işveren kayıtları istemese dahi verilmesi şarttır.

İSG hizmetlerini OSGB’lerin farklı bir kurum veya kişiye devretmeleri söz konusu değildir. Faaliyetleri sırasında işin normal akışını en az şekilde etkilemeye özen göstermeleri gerekir.

Herhangi bir nedene bağlı olarak OSGB’ler faaliyetleri bıraktığında ya da belgelerinin Genel Müdürlük tarafından iptal edildiği durumlarda, 30 günlük süreç içerisinde yetki belgelerinin asıllarını Genel Müdürlüğe iade etmek zorundadır. Ayrıca sorumlu müdürün görevden ayrılması durumunda yeni müdürün en geç 30 gün içerisinde İSG KATİP sistemi üzerinden atanması gerekir.

İSG Hizmetleri Yönetmeliğinin 14-22.maddelerinde; OSGB’lerin kuruluşları, yetkilendirmeleri, sorumlu müdüre ilişkin hususlar ile OSGB’lerdeki diğer detaylar yer almaktadır.

TSMB, Sağlık Bakanlığı’na bağlı olarak faaliyetlerini yürütmektedir. İş yerlerinde İSG hizmetlerini vermek için kurulan bu birim, gerekli personel ve donanıma sahiptir.

TMSB, bakanlık tarafından yetkilendirilen bir birimdir. İşyeri hekimliği ile diğer sağlık personeli hizmetlerini gerekli şartları sağlamaları (İGU odası hariç) halinde sunarlar. İSG hizmetlerini vermek istemeleri durumunda OSGB kurulması ve gerekli şartların olduğu İSG yönetmeliğinin 12. ve 16. maddelerinde yer alan şartları sağlamaları gerekir. Alınan yetki belgelerinin 5 yılda bir yenilenmesi gerekir. Yetki belgesi almak isteyen kurumların sağlaması gereken şartlar şunlardır:

• Yönetmelikteki ilgili şartların sağlanması
• Bakanlık tarafından verilen vize ve belge bedelinin ödenmesi

Yetkilendirilen kurumların 5 yıllık süresinin dolmasına 60 gün kala vize işlemlerinin yapılması için Genel Müdürlüğe e-devlet üzerinde başvurması gerekir. İlgili sürede başvurmayan kurumların yetki belgeleri, vize işlemleri tamamlanana kadar askıya alınacaktır. Vize süresinin sona ermesinden başlayarak 3 ay içerisinde vize işlemlerinin tamamlanmaması halinde yetki belgesi iptal edilir.

OSGB’lerdeki unvan değişikliklerinde, yetki belgesinin yenilenmesi için bakanlık tarafından belirlenen belge bedelinin ödenmesi gerekmektedir.

İSG hizmetleri ile işyeri hekiminin görevlendirilmesine ilişkin esaslar, ilgili kanun ve yönetmeliklerde açıklanmıştır. 6331 sayılı İSG Kanunu ile 28713 sayılı yönetmelik, bu konudaki temel mevzuat kaynaklarıdır. Ayrıca bunlara ek olarak özel hususlara ilişkin düzenlemeleri kapsayan işyeri hekimlerinin uygulamada yapmaları gereken görevlere ilişkin detaylar yer almaktadır.

İSG Hizmetleri Yönetmeliği içerisindeki işyeri hekiminin görevlerine dair hususlar şu şekildedir:

• İş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi tarafından yapılan tespitler ve tavsiyelerle gerekli görülen hususların kaydedildiği onaylı defter; sayfaları bir asıl, iki kopya şeklinde düzenlenen ve seri numaralı olmak zorundadır. Her iş yeri için tek olmalıdır (Madde 4, (1), e).
• Onaylı defter işyeri hekimi, iş güvenliği uzmanı ve işveren tarafından ayrı ayrı veya birlikte imzalanabilir. Onaylı defterdeki hususlar, işverene yazılı olarak bildirilmiş kabul edilir (Madde 7, (4)).
• Bu defterin asıl sureti işverende, kopyaları ise işyeri hekimi ile iş güvenliği uzmanında bulunur. Defterin düzenli tutulması ve imzalanmasında sorumluluk işverendedir. Teftiş yetkisi bulunan iş müfettişlerinin talep etmesi durumunda bu defter gösterilir.
• İSG hizmetini vermek için OSGB’ler tarafından görevlendirilen iGU ile işyeri hekimi saklanması gereken onaylı defter suretleri, çalışanlara ilişkin İSG eğitim kayıtları, OSGB arşivinde saklanır. İstenilen durumlarda yetkili memurlara gösterilir. Sözleşme sonunda ise tamamı işverene verilir (Madde 13, (2)).

İşyeri hekiminin görevlerine dair hususlar, 6331 sayılı İSG Kanunu içerisinde de yer almaktadır. Bu hususlar şu şekildedir:

İş güvenliği uzmanı ile işyeri hekimi, görev ve sorumluluklarını mesleğin gerektirdiği etik ilkeler kapsamında, mesleki bağımsızlıklarını kullanarak yerine getirmektedir (Madde 8).

İş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi, İSG ile ilgili eksiklikleri, tedbir önerilerini belirler ve bunları işverene yazılı olarak iletir. Eksikliklerin giderilmesinde ve verilen önerilen dikkate alınmasında sorumluluk işverendedir. İşveren gerekli önlemleri almadığı takdirde, durum bakanlığa iletilir.

İşyeri hekimi ile iş güvenliği uzmanının bildirim yapmaması durumunda yetki belgeleri 3 ay, durumun tekrarlanması halinde ise 6 ay askıya alınır. Bu bildirim nedeniyle işyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanlığı hak kaybına uğratılamaz ve iş sözleşmesi iptal edilemez.

İşyeri hekimi veya iş güvenliği uzmanının kötü niyetli bildirim yaptıklarının tespit edilmesi durumunda ilgili kişinin belgesi 6 ay askıya alınır.

İşyeri hekimi veya iş güvenliği uzmanının ihmalinden dolayı çalışan ölümü veya maluliyeti meydana geldiğinde yetki belgesi askıya alınmaktadır.

Tam zamanlı işyeri hekimi ile tam zamanlı iş güvenliği uzmanının istihdam edilmesi durumunda işveren tarafından işyeri sağlık ve güvenlik birimi kurulur.

İşyeri hekimleri görevlerini mesleki bağımsızlık içerisinde ve etik ilkelere uygun olarak yerine getirir. Bunlar sadece işyeri hekimleri için değil, iş sağlığı hizmetlerinde görev yapan tüm profesyoneller için geçerlidir. İşte o ilkeler:

• İşveren ve çalışanlardan mesleki açıdan bağımsız olarak görevini yerine getirir ve işverenden bu süreçte talimat almaz.
• Sağlık ve güvenlik riskleri başta olmak üzere çalışanlara ve işverene tavsiyeler verirken, herhangi bir etkide kalmazlar.
• Hizmet verdikleri kişilerle gizlilik, güven ve eşitliğe dayalı bir ilişki kurarlar ve ayrım gözetmeden bütün işçileri eşit şekilde değerlendirirler.
• Çalışma şartlarının düzenlenmesi noktasında işçi, tüm paydaşlarla işbirliği içinde hareket ederler.
• Mesleki bağımsızlık ve etik ilkeler nedeniyle İSG hizmetleri verenler hak kaybına uğratılamaz. Ayrıca sözleşmeler maddeleri, mesleki bağımsızlığı kısıtlayıcı hükümler içeremez.

Geleneksel anlayışta hastaneler ve diğer sağlık kuruluşlarındaki sağlık hizmetleri; doktor, hemşire ve diğer sağlık personellerince verilir. Ancak iş yerlerinde verilen iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri, sadece sağlık alanındaki uzmanlarca değil, farklı disiplinlerin bir araya gelmesi ile verilir. İSG hizmetleri, multidisipliner bir anlayışa sahiptir.

İSG hizmetlerinde; iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi, diğer sağlık personeli (işyeri hemşiresi), işveren, çalışanlar ve destek elemanlarının bir ekip halinde hareket etmesi gerekir. Bu hizmetlerin verilmesi ve yürütülmesinde yönetim desteği, hekimin sağlık gözetimi, teknik personellerin ortam gözetimi ve çalışan katılımının olması gerekir. Dolayısıyla İSG hizmetleri, sadece sağlık personellerince verilebilecek bir hizmet değildir.

İSG hizmetlerinin başarılı olabilmesi için yönetim sistemi kapsamında uygulanması gerekmektedir. Etili bir İSG Yönetim Sistemi içinse en önemli konu, ekip çalışmasıdır. Ekip birlikteliği meydana getirmeden ve ekip çalışmasını aktif etmeden, sadece bireysel çabalarla burada başarılı olmak mümkün değildir. 6331 sayılı İSG Kanunu içerisindeki 18.maddede, çalışanların görüşlerinin alınmasının ve katılımlarının sağlanmasının zorunlu olduğu belirtilmiştir.

Yönetim sisteminde PUKO döngüsünün (Planla, Uygula, Kontrol Et, Önlem Al) etkili olarak uygulanması gerekir. Burada işveren, işyeri hekimi, iş güvenliği uzmanı, İSG yönetim temsilcisi, çalışan temsilcisi, ilk amirler ve çalışanlardan meydana gelen bir kontrol mekanizması bulunur. İSG hizmetlerinin başarısı için bu ekibin işbirliği halinde olması temel şarttır.

Ekip çalışması, her alanda başarı sürecini hızlandırıcı etki yapar. Ayrıca insan ilişkilerini, iletişimi, bireysel sorumluluk duygusunu geliştirir ve kişilere farklı bakış açıları kazandırır.

Hangi alanda olursa olsun ekip çalışması başarıya ulaşma sürecini hızlandırır, iletişimi ve insan ilişkilerini güçlendirir, bireyin sorumluluk duygusunu güçlendirir ve farklı fikirlere bakış açımızı olumlu yönde değiştirir.

İSG hizmetlerinin başarılı olması için ekip çalışması büyük bir öneme sahiptir. Zira ilgili hizmetlerin doğası, bir ekip çalışmasını gerekli kılar. İSG hizmetlerindeki temel unsurlar şu şekildedir:

• Ortam gözetimiyle risk unsurlarının tespit edilmesi
• Risklerin kontrolünün sağlanması
• İşe giriş muayenesi
• Periyodik olarak çalışan muayenesinin yapılması
• Sağlık eğitimi
• İş yerinde sağlık hizmetlerinin sunulması

Buradaki unsurların başarılı ve sorunsuz bir şekilde yerine getirilmesi için işveren, İGU, çalışan ve işyeri hekimi ile diğer destek elemanlarının ortaklaşa çalışması gerekir.

Ortam risklerinin belirlenmesi, ölçülmesi ve gerekli tedbirlerin alınması gibi faaliyetlerin başarılı şekilde yapılabilmesi için iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve diğer teknik personellerin ortaklaşa çalışması gerekir. Aksi takdirde bu faaliyetler başarılı olamaz. İşyeri hekimi tarafından ortam ve sağlık gözetimi yapılmadığında, çalışanların sağlık sorunları bilinemez ve bunlara uygun tedbirler alınamaz. Dolayısıyla hem teşhis hem de tedavi süreci başarısızlıkla sonuçlanır.