Ergonomi

İş sağlığı ve güvenliği alanındaki önlemlerin daha etkili olması, kazaların önlenmesi ve işteki verimliliğin artması sürecinde ergonomi büyük bir öneme sahiptir. Çalışanlara ergonominin temel prensiplerinin öğretilmesi, iş sağlığı ve güvenliği alanına katkı sağlamaktadır. Ancak ergonominin önemi, günümüzde tam olarak bilinmemektedir.

Ergonomik özellikler, neredeyse sadece tüketicilere yönelik reklamlarda kullanılan bir kavram haline gelmiştir. Ancak bu kavram sadece tüketici reklamları ile sınırlandırılamayacak kadar büyük öneme ve etkiye sahiptir. İş yaşamında ve günlük hayatta insan verimliliği, sağlığı ve etkinliği bakımından önemli olan bu kavram, prensipleri ile birlikte temel bir disiplin olma açısından toplumun genel kültürüne dahil olamamıştır.

Ergonomi; güvenli, üretken, etkili ve rahat bir insan kullanımı sağlamayı hedefler. Bunun için araç, gereç, sistem, makine, iş ve çevre tasarımlarında insan davranış, sınırlılık, beceri ve diğer karakteristik özellikleri araştırmaktadır.

Ergonomi; ürün tasarımı, iş, dinlenme zaman etkinlikleri ve bunlara dair üretimle alakalı olarak çevre ile insanın etkileşimidir. Farklı çevre ve çalışma şartlarında kişilerle makineler arasındaki ilişkileri konu edinmektedir. Söz konusu ilişki, ruhsal ve bedensel açıdan ele alınır ve insan becerilerinin, eğilimlerinin ve kısıtlılıklarının etkisinde şekillenir.

Bütün bu süreçlerin sonundaki veriler, insan ile makine sistemleri ilişkisinde, dolayısıyla çalışma ortamı ve iş yeri tasarımlarında kullanılmaktadır. Bu bağlamda ergonomi; yaşanan ve çalışılan çevrenin insan özelliklerine uygun şekilde tasarlanmasıdır. Çalışma ve yaşama ortamının, insan özelliklerine uygun şekilde tasarlanması ya da çalışma alanı ile insan arasındaki ilişkinin bilimsel açıdan ele alınması şeklinde de ergonomi tanımları yapılabilir.

Ergonomi; insanların verimli, güvenli, rahat ve etkili olarak iş ekipmanlarını kullanması için; insanların becerileri, davranışları, sınırlılıkları ve diğer karakteristik bilgileri araştıran ve uygulayan bilim dalıdır. Bu tanımlama, Chapanis’e ait olup, ergonomiye ilişkin en kapsamlı tanımlamalardan biridir.

Ergonomi; yaşama ve çalışma şartlarının ideal seviyeye getirilmesidir. İş yerlerinde bunu, İSG eğitimi alan profesyoneller sağlar. İşyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı gibi profesyoneller, iş yerini ergonomik açıdan uygun tasarıma sahip olmasına katkı verirler.

İlkel dönemlerde insanlar ayaklarını yer değiştirmek ve düşmanlarından kaçmak, ellerini ise toplayabilmek için kullanmıştır. Bu dönemlerin ardından taşları ve ağaç parçalarını kullanmaya başlamış, bunları şekillendirerek yeni araçlar üretmişlerdir. Buradan başlayan süreç, günümüzdeki teknolojik gelişmelere kadar devam etmiştir.

İnsanlar tarafından yapılan araçların bazılarında insan unsuru dikkate alınmamıştır. Buna bağlı olarak insan ile araç arasında uyumsuzluklar ortaya çıkmıştır. Ergonomi, buradaki uyumsuzlukların engellenmesine ve giderilmesine yönelik olarak ortaya çıkmıştır. İnsan ile çevrenin tam bir uyum içinde olmasını sağlarken, insanların becerileri, sınırlılıkları ve diğer detaylar dikkate alınarak gerekli düzenlemeleri yapar. Bu açından ergonomi; insanı gözlemledikten sonra çevreyi ona uyumlu hale getirme sanatıdır.

Ergonominin konusu, insanların iş ve her türden uygulamadaki durumu, uygulama ortamında yaşadığı stresi ve söz konusu strese uyum gösterme becerisidir. İnsanı direkt etkileyen unsurlar genel olarak çalışma ortamında bulunduğundan, ergonomi tanımlamalarında çalışma ortamındaki stres ve buna uyum gösterme becerisi konuları öne çıkmaktadır.

Buradaki temel hedef; çalışma birimlerini, ofisleri, fabrikaları, iş ekipmanlarını, mobilyaları, insan becerileri, boyutları ve beklentileri ile uyumlu hale getirmek suretiyle stresin azalmasını sağlamaktır.

İnsan, iş ihtiyaçları, makine ve çalışma yöntemleri arasında bulunan karmaşık ilişki, ergonominin konusudur. Bu bilim, farklı bilimlerden gelen verileri kullanmak mecburiyetindedir. İşin niteliği, farklı seviyelerde strese yol açmaktadır. Ergonomistler yaşam ve çalışma ortamındaki stresi ve bu strese insanların uyum göstermelerine yönelik önlemleri ele almaktadır.

Yaşamın insandaki olumsuz ve zorlayıcı etkilerinin ortadan kaldırılması veya kısıtlanmasına yönelik tüm çabalar, ergonomi alanına girmektedir. İnsanlar, erkek, kadın, çocuk, yaşlı, engelli, sağlıklı, üretici veya tüketici olmalarına göre farklı özelliklere sahiptir. Dünyaya geldikleri ilk andan başlayarak dış dünya ile etkileşime girmektedirler. Ortamın aydınlanması, gürültüsü, yerleşimi, ısısı, tasarımı, buradaki mobilyaların, araç ve gereçlerin özellikleri ve benzeri diğer unsurlar, insanların etkileşim içerisinde olduğu dış dünyaya ilişkin bazı bölümlerdir.

Ergonomi, insanların yaşamının insanlara uygun hale getirilmesini hedefleyen bir bilim dalıdır. Bu hedef ile insanların yaşam kaliteleri belirgin olarak artmaktadır. Yakın çevrenin sağlık şartlarına uygun hale getirilmesi, bazı tehlike olasılıklarının ortadan kaldırılması, buradaki temel hedef konumundadır. Çalışma saatlerinin geç düzenlenmesi, fiziksel özelliklere uygun çalışma düzeni, kullanılan malzemelerin işe ve kullanan kişilere uyumu, temel hedefler kapsamında yer almaktadır.

Geçmişte ergonomi; iş ile işçi uyumunu hedefleyen dar bir anlamda ele alınırdır. İnsan yaşamının önemli kısmının çalışma ortamlarında geçmesi, iş yeri şartlarının sağlıkla yakından ilişkili olması, ergonominin bu alanda yaygınlaşmasına yol açmıştır. Dolayısıyla ergonomiye dair tanımlamalarda direkt olarak işle ilgili olduğu algısının hissettirileceği bir yaklaşımın içine girilmiştir. Buna karşın dünyaya yeni gelen bebeğin uyuduğu yataktan, evlerde kullanılan masaların ve sandalyelerin yüksekliğine, tornavida ve makas gibi her türden araç gerecin sapının şekline ve ağırlığına varıncaya kadar pek çok unsur, ergonominin kapsamı içerisindedir.

Ergonomi, Avrupa’da yaygın şekilde kullanılan terimlerdendir. Ancak ABD’de bu kavram yerine, bunun karşılığı konumundaki “insan faktörleri” kavramı kullanılmaktadır. Her ne kadar bu kavramlar arasında ayrım yapma çabaları olsa da, bu ayrım yapılamamıştır. ABD’de askeri alanda bu kavramların karşılığı olarak “insan mühendisliği” kavramı da kullanılmış, ancak söz konusu kavram çok kabul görmeyerek nadiren kullanılır duruma gelmiştir.

Bu kavramın isimlendirilmesi sürecinde psikologlar tarafından “mühendislik psikolojisi” tavsiye edilmiştir. Buna neden olan mühendislik psikolojisinin insan becerisi ve kısıtlılıklarını incelediği, ergonominin ise eşyaların tasarımıyla ilgilendiği ifade edilmiştir. Buna karşın buradaki tanımlamalar ve kavramlar da çok fazla kabul görmemiş ve kullanılmamıştır.

Ergonomi, tarihsel süreçte farklı aşamalardan geçerek günümüze kadar gelmiştir. Günümüzde ise iş sağlığı ve güvenliği alanının en önemli konularından birisi haline de gelmiştir. İşyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı gibi profesyoneller, çalışanlar ile iş uyumunun sağlanması noktasında önemli katkılar vermektedir.

Ergonominin farklı açılardan farklı amaçları bulunmaktadır. Bunlardan bazıları şu şekilde sıralanabilmektedir:

• İnsanların kullanmış olduğu araç gereç ve düzeneklerin kullanım etkinliklerinin artırılması
• Günlük yaşamda karşılaşılan ve insan etkileşimine ve kullanımına açık olan unsurların insana uygun şekilde tasarlanmasının sağlanması

Ergonomi, bu amaçlarla birlikte şunları da sağlamış olmaktadır:

• İnsan güvenliğinin sağlanmış olması
• Performans ve verimliliği artırılması
• İnsan sağlığının korunması ve iyileştirilmesi
• İnsan doyumunun ve mutluluğunun artırılması

Ergonomi, insanlar ve insanların günlük ve iş hayatında kullanmış oldukları araç, gereç, ürün ve çevre etkileşimlerine odaklanır. Buradaki temel unsur insandır. Buna karşın mühendislikte daha çok teknik noktalara önem verilmektedir. İnsanları etkileyen unsurların nasıl tasarlanacağına yöneliktir. Ergonomi, insanların kullandıklarını ve çevrelerini değiştirmeye yoğunlaşır. Bu sayede ilgili unsurların kullanımında insanların ihtiyaçlarını daha etkin olarak sağlayacak, sınırlılıklarını azaltacak, becerilerine uyumlu hale getirecek tasarımları ortaya çıkarmaktadır.

Ergonomi, yapılan iş ve etkinliklerin verimliliğinin ve etkililiğinin artmasını amaçlamaktadır. Bu sayede hataların azaltılmasını, kullanım elverişliliğini, verim artışını sağlamaktadır. Ayrıca belli istendik insan değerlerinin gelişmesini ve artmasını sağlar. Yorgunluğun azaltılması, güvenliğin artırılması, stresin azaltılması, bu noktada ifade edilebilecek konulardır. Buradaki konularda sadece iş hayatı sınırlaması yoktur ve insanların tüm yaşamları dikkate alınmaktadır. Bu noktada iki önemli avantaj vardır. Bunlar:

• Yalnızca çok özel uygulamalar bakımından sınırlı bir hedef alt grubunun sağlanması
• Ulaşılması gerekli amaçların birbirleri ile uyumlu ve birbirine bütünler özellikte olması

Güvenli bir makinenin tasarlanması amaçlandığı kabul edilirse, bunun daha az yorucu olmasının güvenlikle ilgili olduğu görülür. Makinenin güvenli ve daha az yorucu olması, çalışanların etkinliğini, verimliliğini artırır. Yorgunluğun azalması ve kullanım kolaylığı, çalışanların streslerinin de azalmasını sağlar. Neticede bir hedefler grubu arasında bütüncül bir durum vardır ve bunların sağlanması, ergonomik açıdan yeterli bir tasarımla mümkün olmaktadır.

Ergonomi kavramına dair yapılan tanımlamalara bakıldığında sık vurgulanan iki farklı özelliğin olduğu görülmektedir. Bunlar:

• Yaşam ve çalışma şartlarının uygun hale getirilmesi
• İnsan kullanımı için uygun tasarım yapılması

Bu iki özellik son derece önemli olmasına karşın ergonominin temel yaklaşımlarını tam manasıyla ortaya koyduklarını ifade etmek zordur. Bu özelliklerden sadece birinin merkeze alınması, ergonominin yanlış yorumlanmasına yol açar. Ergonominin kapsamlı tanımında rahat, etkili, verimli ve güvenli insan kullanımı öne çıkarılmakta ve bunların sağlanması için de araç, gereç, ürün, çevre ve makine tasarımlarının amaçlandığı, bu hedefle de insan becerileri, davranışları, sınırlılıkları ve diğer özellikleriyle alakalı bilgilerin temel alındığı bilinmektedir. Neticede söz konusu yaklaşım, Chapanis tarafından yapılan ergonomi tanımını gündeme getirmektedir. Bu tanım şu şekildedir:

Güvenli, üretken, etkili ve rahat bir insan kullanımının sağlanması için sistem, makine, çevre ve iş tasarımlarında insan beceri, davranış, sınırlılık ve diğer karakteristik özellikleriyle alakalı konuları araştırmakta, bulmakta ve uygulamaktadır.

İlk çağlardan başlayarak deneme yanılma ile insanlar, çevreye uyumlu hale gelmenin yollarını aramıştır. Aslında bunlar, ergonomi kurallarını kullanmalarıdır. Ayakta yemek yerken oturarak yemeye başlama, daha sonraki süreçte bir taşa oturma, oturmak için düz taşların tercih edilmesi, yemeklerin farklı bir taşın üzerine konularak yenilmesi, o taşın da düz taşlardan seçilmesi süreci, buna örnek olarak gösterilebilir.

İnsan yaşlandığında dengesini daha rahat sağlamak için bir ağaç parçası kullanmış ve bu parça, zamanla bastona dönüşmüştür. Topraktan kap kacaklar yapılmış, açıktan yakılan ateşler için ocaklar yapılmış, ateşten gelen dumanın çıkması için mağara tavanına delikler açılmıştır. O delikler daha sonra bacaya dönüşmüştür.

İnsanlar, yapılarından dolayı hem kendisini hem de çevresini sürekli olarak değiştirir. Ulaşmış olduğu gelişim, insan için asla son nokta olmaz. Sürekli daha iyi ve uygun şartlar aranır.

İnsanlar, çalışarak üretmelidir. Üretim sürecinde oluşturulan ortam şartlarından negatif etkilendiğini de fark etmektedir. Söz konusu negatif etkilerin minimize edilmesi gerekmektedir. İnsanlar, tarih sahnesindeki ilk anlarından itibaren dünyayı kendilerine uygun hale getirmeye çalışmıştır. Bunu, kendisine kaliteli ve rahat bir yaşam sağlamak için yapmıştır.

Bu sürecin bedellerinden bir kısmı, olumsuz çevre etkileri ile kendisini göstermektedir. Zira kendisi yaşamış olduğu çevrenin ve şartların halen efendisi değil, sadece bir parçasıdır. Bu kapsamda ergonomi tanımında da ifade edilen işin insana uygun hale getirilmesi, kısacası yaşamın insana uyumlu hale getirilmesi, şu unsurları içermektedir:

• Çalışma ortamının negatif fizik şartlarının etkisizleştirilmesi veya bunun etkisiz olmasına yönelik tedbirlerin alınması
• Çalışma sürecinin çalışanların mental ve fiziki becerilerine uygunlaştırılması
• Günlük yaşam ve iş hayatı ortamını kendisine uygun hale dönüştürme
• Araç ve gereç tasarımlarının daha kullanışlı olmalarını sağlayacak şekilde geliştirme
• Çalışma şartlarını, şekillerini ve saatlerini insana uygun hale dönüştürme
• İş ve diğer etkinlikler esnasında hayat ve çalışma kalitesini artıracak düzenlemeleri gerçekleştirme
• Çalışma saatlerine, iş temposuna ve monotonluğuna bağlı olarak oluşacak zorlanmaların önlenmesi veya minimize edilmesi
• Tüm bu aktiviteler esnasında güvenliğin ve sağlığın riske atılmasına neden olacak tehditlerin ortadan kaldırılmasına yönelik düzenlemelerin yapılması, tedbirlerin alınması

Buradaki hususlar dikkate alındığında insan unsurlarına dair şu çıkarımlar yapılabilir:

• Yalnızca tek bir yaklaşım veya bakış açısıyla tasarım yapma anlamına gelmediği
• Yalnızca rehberlerin ve denetim listelerinin uygulanması olmadığı
• Yalnızca sağduyudan ibaret olmadığı

Denetim listeleri, insana yönelik tasarımlarda önem taşır. Fakat bunlar, işin yalnızca bir kısmını meydana getirir. Günümüzde tüm amaçların gerçekleştirilmesini sağlayacak bir denetim listesi tasarımı bulunmamaktadır. Ayrıca bir mühendis için uygun ve mantıklı bir tasarımın, farklı bir bakış açısına göre aynı uygunluğa sahip olmayacağı hususu vardır.

Herhangi bir tasarımcının tüm kontrollere kolay bir şekilde ulaşması, diğerlerinin de aynı başarıyı göstereceği anlamına gelmemektedir. Klasik kitaplar, yalnızca insan olmanın ve insana ait tasarım yapma becerisi açısından bir garanti olmadığının altını çizmektedir.

Sağduyu, tasarımın yapılması açısından önemlidir. Buna karşın her şey demek değildir. Belirli bir mesafeden, hangi büyüklüğe sahip bir harfin okunacağının bilinmesi yeterli olmaz. Bu uyarıya gösterilecek tepkinin süresi, ilgili tepkinin oluşumuna dair unsurlar da dahil olmak üzere sorunun farklı açılardan değerlendirilmesi gerekir. Bu türden bir değerlendirme bazen uyarı işareti konulmasını dahi gerektirmeyecek sonuçlara gidilmesini sağlayabilir.

Hedeflerine varmak için ergonomi, farklı bilimlerle birlikte çalışır. Ergonomi, bu açıdan multidisipliner bir bilim dalıdır. Farklı bilimlerin katkısıyla faaliyetlerini sürdürmektedir. Ergonominin en fazla ilişkide olduğu bilimler; antropometri, tasarım mühendisliği, fizyoloji, insan fizyolojisi ve anatomisi, psikoloji ve tıp şeklindedir. Bunların haricinde de farklı bilimlerle ilişkisi olduğunun unutulmaması gerekir.

Ergonominin ilişkili olduğu bilim dallarını anlamak için ergonominin bileşenlerine bakmak yararlı olacaktır. Ergonominin bileşenleri şu şekildedir:

• Anatomik Bileşenler
  • Antropometri (Vücut Ölçüleri)
  • Biyomekanik (Kuvvet uygulamaları)
• Fizyolojik Bileşenler
  • İş fizyolojisi
  • Çevre fizyolojisi
• Psikolojik Bileşenler
  • Bilgi değerlendirme ve karar alma
  • Mesleksel psikoloji

Anatomi, psikoloji ve fizyoloji ergonominin etkileşmiş olduğu başlıca bilimlerdir. Anatominin önemli dallarından olan biyomekanik ve antropometri ise ergonominin gelişmesinde önemli bir role sahiptir. Çalışma ortamlarının düzenlenmesinde, oturma araç gereçlerinin tasarlanmasında ve üretilmesinde antropoloji tarafından sağlanan bilgilerden yararlanılmaktadır.

Antropometri, standart bazı noktaların esas alınması ile insan vücudu ölçümleri gerçekleştirmektedir. Vücut büyüklüğünün istatistiksel değerlendirmesi ve ölçümünü esas edinen bir bilim dalıdır. Buradaki veriler mobilyacılar, konfeksiyoncular, makine tasarımcıları tarafından kullanılmaktadır.

Biyomekanik, anatomik yapıların ve ortamdaki fiziksel unsurlar ile şartların etkileşimini esas alır. Bu noktada anatomik yapılardan bilhassa iskelet ve kas sistemini oluştan kemiklere odaklanılır. İş biyomekaniği, bilhassa mekanik strese cevap bakımından insan dokusunun mekanik özelliklerini dikkate almaktadır. Bilhassa üst ekstremiteler ile belde aşırı yük ve zorlanmaya bağlı problemlerin engellenmesi, temel hedefler arasında yer almaktadır.

Fizyoloji, yaşam bilimi olarak adlandırılabilir. Yaşamsal olaylar ve bunların meydana gelmesindeki biyolojik mekanizmaları ele alan fizyoloji biliminin iki önemli dalı; çevre ve iş fizyolojisidir.

İş ile enerji arasındaki ilişki, iş ve egzersiz esnasında enerjinin sağlanmasıyla alakalı mekanizmalar, iş fizyolojisinin kapsamındadır. İş fizyolojisi, spor fizyolojisi ile büyük oranda aynı konuları kapsar. Temel konuları ise fiziksel öğelerdir.

Buradaki fiziksel öğeler içerisinde gürültü, aydınlanma ve ortam ısısı sayılabilir. İş fizyolojisi açısından işin metabolik ihtiyaçlarına pulmoner ve kardiyovasküler sistemler ile iskelet kaslarının cevabını ele almaktadır. Yorgunluğun engellenmesi de temel konuları arasındadır. Bütün vücut yorgunluğu ve lokalize yorgunluk, iş fizyolojisinde ayrı ayrı ele alınmaktadır.

Psikoloji, ergonominin dayanmış olduğu bir diğer bilim dalıdır. İş fizyolojisi, işlerin sosyal yönleri üzerinde dururken, iş psikolojisi ise bireysel farklılıklar, meslek eğitimi ve meslek doyumu gibi konular üzerinde durmaktadır.

Bazı kaynaklarda insan faktörleri mühendisliği, mühendislik psikolojisinin karşılığı olarak kullanılır. İlgili alan, iş esnasında bilgi iletişimi ve değerlendirmesi ihtiyaçlarını konu alan temel bilim şeklinde tanımlanmaktadır. Verimliliği arttıracak ve hataları minimize edecek şekilde kadran, uyarı ve kontrol sistemlerinin tasarımına odaklanan bir bilimdir. Bazı kaynaklarda ise insan faktörleri mühendisliği, direkt olarak ergonomiye karşılık olarak kullanılır.

Deneysel psikoloji, diğer bir psikoloji dalı olup, hayatın kalitesini, bedense, ruhsal ve sosyal açıdan tam bir iyi olma durumunda olunmasına yönelik tüm uygulamaların vazgeçilmezidir. Karar verme, işi başarma, beceri kazanma, bilgileri değerlendirme, bu değerlendirmeler kapsamında etkinliği yönlendirme, yorgunluk, çalışma temposundan kaynaklı stres ve diğer etkiler, yaş performans ilişkisi, zihinsel yorgunluk ve performans üzerindeki diğer etkiler bu bilim dalının konuları arasında yer almaktadır.

İnsanların iki ayak üzerinde çalışması, iş ve günlük hayat esnasında farklı görevleri yerine getirmek olması, iskelet sistemi ve postür üzerinde farklı streslere yol açar. Pek çok meslek aşırı uygulama, zorlanma ve kullanmaya bağlı problemlere sebebiyet verir. Çiftçilerin sebze toplarken eğik pozisyonda durmaları, doğrulduklarında bellerine oluşan ağrı bir kaza değildir. Kazanın tanımına bakıldığında maddi hasara neden olan, ani ve beklenmeyen olaylar gibi hususların olduğu görülür. Sürekli eğilerek sebze toplayan birinin belindeki ağrılar kaza olarak kabul edilemez.

Buradaki problemler, önceden bilinen ve düzenli iş ihtiyaçlarının yerine getirilmesi sırasında oluşan aşırı kullanma ve zorlanmaya bağlı olarak ortaya çıkar. Ergonomi, bu türden konuları ele alırken, kazaların oluşumu noktasında ise azaltıcı etkiler de yapmaktadır.

İşyeri hekimliği, iş güvenliği uzmanlığı gibi İSG profesyonelleri, ergonomik sorunları giderme ve çalışma ortamlarının ergonomiye uygun olarak tasarlanmasını sağlama görevlerini üstlenirler.

Ergonomi, kendi içerisinde farklı sınıflara ayrılmaktadır. Bunlar şu şekildedir:

1. Fiziksel Ergonomi

• Fiziksel çevrenin tasarımı
  • Gürültü
  • Havalandırma ve ısıtma
  • Kimyasal zararlılar
  • Aydınlatma
  • Titreşim
• Sağlık ve güvenlik tasarımı
  • Kontrol ve yaralanma riskleri
  • El ile taşıma
  • Koruyucu ekipman
  • Performans modelleme
  • Beden konumunun incelenmesi
  • Uzanma mesafesi
  • Mühendislik antropometrisi
  • Ekran önü çalışmalar

2. Organizasyonel ve Yönetimsel Ergonomi

• Çalışanların katılımı
• Organizasyonel değişim ve teknoloji yönetimi
• İş programlama
• Performans modelleme
• Toplam kalite yönetimi
• Sosyo-teknik organizasyon tasarımı
• Proje yönetimi
• Yönetim değişimi
• Bilgisayar destekli yönetim
• Bakımda insan öğesi
• Yönerge ve standartlar
• Katılımcı ergonomi

3. Algısal-Bilişsel Ergonomi

• gösterge dizaynı
• Hata olasılığını en aza indirme
• Kontrol düğmeleri, kumanda, uyarı zilleri, direksiyonlar