Elektrikle Çalışmalarda İş Sağlığı ve Güvenliği

Elektrik ile yapılan çalışmalarda, iş sağlığı ve güvenliği büyük bir öneme sahiptir. Bu kapsamda iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve diğer sağlık personeli gibi farklı İSG profesyonelleri ve teknik elemanlar görev yapmaktadır.

Devingen veya durağan, yüklü parçacıkların neden olduğu fiziksel olgu, elektrik olarak isimlendirilir. Negatif yüke sahip olan elektron, elektriğin meydana gelmesinde temel role sahip parçacıktır. Bir yerde biriken çok sayıdaki elektronun, farklı bir yere hareket etmesi ile elektriksel olgular ortaya çıkmaktadır.

Elektrik ile ilgili çalışmalarda iş sağlığı ve güvenliği konusunun daha net bir şekilde anlaşılabilmesi için bazı tanımlamaların bilinmesi gerekir. İşte o tanımlamalar:

• Volt: Gerilim farkı olarak da bilinen bu kavram, bir devrenin iki ucu arasındaki elektron sayısındaki farktır.
• Amper: Akım şiddeti anlamına gelir. Elektrik devresinden saniyede geçen elektron miktarını, yani yer değiştiren elektron sayısını ifade eder. Söz konusu yer değiştirme; güç kaynağı içerisinde eksiden (-) artıya (+) doğru gerçekleşir. İlgili durum, elektron akışı, yani akım olarak isimlendirilir.
• Direnç (Ohm): Akıma karşın gösterilen direnç, zorluktur.
• Güç (Watt): Elektrikli alıcılar tarafından çalışmaları esnasında harcanan enerji güç olarak ifade edilir.
• Voltmetre: Gerilim ölçen aletlere verilen isimdir. Dijital ve analog olmak üzere kendi içerisinde iki farklı tipi bulunmaktadır. Voltmetre, elektrik devrelerine paralel olarak bağlanarak bu ölçümü gerçekleştirmektedir. Devrenin iki ucu arasındaki potansiyel farkı tespit edeceği için söz konusu bağlantının paralel yapılması gerekmektedir. Bu sayede devrede önemli bir değişiklik yapmazlar ve ölçme sırasında yüksek seviyede güç harcanmasına neden olmazlar.
• Doğru Akım (AC): Yönü şiddeti zamana bağlı olarak değişmeyen akıma verilen isimdir. Genel olarak elektronik devrelerde kullanılmaktadır. İdeal olanı, sabit olanıdır. Piller, en sabit doğru akıma sahip kaynaklardır. Doğru akımda tehlikeli gerilim 120 volttur.
• Alternatif Akım (AC): Yönü ve şiddeti zamana bağlı olarak değişen akım türüdür. Yüksek güçlü elektrik motorlarında ve büyük elektrik devrelerinde kullanılmaktadır. Alternatif akımda tehlikeli gerilim 50 volttur.
• Statik Elektrik: Durgun elektrik anlamına gelmektedir. Bir maddeyi meydana getiren atomların sürtünme türünden dış etkenlerle elektron vermek zorunda kaldığında, pozitif elektrikle yüklenir. Koparılan atomları alan madde ise negatif elektrikle yüklenmiş olmaktadır.

Dış etkenlerden kaynaklı elektron alışverişleri, atomların en dış yörüngelerinde meydana gelmektedir. Bu şekilde maddelerde oluşturulan elektrik dengesizliği, statik elektrik yüklenmesi olarak açıklanır. Statik elektriğin meydana gelebileceği ve bunlara karşı alınması gereken önlemler genel olarak şu şekildedir:

• Patlayıcı ve parlayıcı maddelerin olduğu yerler ve söz konusu maddelerin yakınlarında, statik elektrik oluşmasının engellenmesi için topraklama, nemlendirme ve iyonizasyon türünden uygun tedbirlerin alınması gerekir. Statik elektriği iletmeyen malzemelerin kullanımı, olabildiğince minimize edilmelidir.
• Parlayıcı sıvıların yer aldığı depolar, boru bağlantıları ve boru donanımları statik elektriğe karşı uygun şekilde topraklanmak zorundadır. Depoların parlayıcı özellikteki sıvılarla doldurulması ve boşaltılması sırasında araçla depo arasında topraklama yapılmalı ve ilgili diğer önlemler alınmalıdır.
• Sıvı patlayıcı ve parlayıcı maddelerin büyük akma hızlarıyla doldurularak boşaltılmalarından, yüksek basınç ve sıçramalı doldurulmalarından kaçınmak gerekir.
• Lastik tekerleklere sahip olan tankerler, statik elektrikten arındırıldıktan sonra doldurulmalıdır.
• Öğütme ile toz haline getirilen maddelerin pnömatik konveyörlerle taşınmasında, statik elektriğe karşı konveyörün metal boruları tüm hat boyunca birbirine iletken bağlantılı olmak ve topraklanmak zorundadır. Magnezyum, alüminyum ve titan ince tozların taşındığı alanlarda statik elektrik detektörleri ya da uygun düzeneklerle kontroller yapılmalıdır.
• Tabanca boyasının yapıldığı alanlarda verniklenecek ya da boyanacak metal parçalar, boyama hücrelerinin tüm metal bölümleriyle davlumbazlar, emme tertibatı, kaplar ve diğer unsurların topraklanması gerekir.
• Statik elektrik birikmelerine karşı gerekli noktalara statik yük gidericiler ile nötralizetörlerin yerleştirilmesi ve ilgili diğer önlemlerin alınması gerekmektedir.
• Akaryakıt depolama tanklarına yapılan dolumun ardından standart olarak gerekli bir süre dinlendirme yapılmalıdır.
• Sentetik akaryakıt kaplarında iletken maddeler kullanılmamalı, iletken ağ geçirme veya metal boyama yapılmamalıdır. Ayrıca söz konusu türden kapların toprağa yerleştirilmesi gerekmektedir. Sentetik kaplara iletken yüzey kazandırılması durumunda söz konusu yüzeyler boşaltma ve doldurmadan önce topraklanarak gereken önlemler alınmalıdır.
• Havadaki bulutların sürtünerek elektrik yüklenmesi ve zıt kutuplu bulutların birbirine yaklaştığında elektrik akımının gerçekleşmesi, şimşek olarak isimlendirilir. Yükü fazla olan bulutun yeryüzüne yakın noktadan geçtiği sırasında bulut ile yeryüzü arasında elektrik boşalması olmaktadır ve ilgili durum yıldırım olarak isimlendirilmektedir. Yıldırım için de gerekli önlemlerin alınması önemlidir.

İnsanların elektriğe maruz kalmaları, farklı sağlık problemlerine ve hatta ölümlere dahi neden olabilmektedir. Elektrik akımı, vücuda bir noktadan girer ve farklı bir noktadan vücuttan çıkar. Girdiği ve çıktığı noktalar ile izlediği yol üzerinde yanıklar meydana gelir.

Elektrik akımının izlediği yol üzerinde kalbin de olması durumunda, kalp kasları da diğer vücut kasları gibi kasılır. Buna bağlı olarak kalbin çalışma sisteminde bozulmalar meydana gelir. Bu süreçte kalp hala atmaya devam etse dahi, artık düzenli olarak atmaz. Bu şekildeki anlamsız kalp atışlarına fibrilasyon denilir. Fibrilasyona giren kalp normal şekilde atmadığı için kan pompalama görevini de yerine getiremez.

Maruz kalınan akım şiddetine bağlı olarak insanlarda görülen etkiler ve belirtiler de farklılık gösterir. Buna dair bazı örnekler şu şekildedir:

• 0,01 mA: Akım çok zor hissedilir, hafif bir gıdıklanma olur.
• 1-5 mA: Akımın geçtiği yerlerde uyuşma ve hareket zorluğu oluşur.
• 10 mA: Tansiyon yükselir, ilgili bölgelerde kas krampları meydana gelir.
• 20-25 mA: Kalbin çalışması bu seviyede de etkilenmez. Tutulan cisimler, istense dahi bırakılamaz.
• 30-75 mA: Kalp düzensiz olarak çalışır, tansiyon yükselmeye başlar, şok ortaya çıkar ve nefes almak zorlaşır. Şuur yerinde olmasına karşın ciddi sağlık problemleri görülür. Bazı kişilerde ise bayılma görülebilir.
• 75-100 mA: Maruz kalma süresine bağlı olarak kalpte fibrilasyon oluşur ve şuur kaybedilir.
• 3-10 A: Akciğerde şişme, tansiyonda yükselme, şuurda kaybolma ve kalpte durma meydana gelmektedir.

Elektrik kazalarında ortaya çıkacak sonuçlar üzerinde bazı unsurlar etkilidir. Etkili olan unsurlardan bazıları şunlardır:

• Akımının türü, büyüklüğü ve şiddeti
• Etki eden gerilimin büyüklüğü
• Alternatif akıma maruz kalınmışsa frekansı
• Akım şiddetinin izlediği yol ve yönü
• Maruz kalınan süre
• Elektrik devresinde izole edilmeyen noktaların olması
• Akımı taşıyan bağlantılar
• Devrenin toprakta tamamlanması durumunda toprağın yaş veya kuru olma durumu
• Vücudun gösterdiği direnç
• Ellerin nasırlı, terlik, ıslak veya kuru olması
• Akım kaynağı ile elektriğe maruz kalan kişi arasında akım engelleyici özellikteki maddelerin olması

Elektrik çarpması, çok ciddi sonuçları olan bir durumdur. Böyle bir durumun yaşanmaması için iş güvenliği uzmanı ve diğer teknik elemanların gerekli tedbirleri alması ve bazı düzenlemeleri yapması gerekir. Elektrik çarpmasından korunmak için yapılacak bazı düzenlemeler şu şekildedir:

• Küçük gerilim kullanımı
• Koruyucu yalıtım yapma
• Zeminin veya üzerinde durulan alanın yalıtılması
• Topraklama
• Küçük gerilim kullanımı
• Kaçak akım koruma anahtarları

Kaçak koruma hatlarının çalışma prensibinin temelinde, gelen ve dönen akımın toplamının sıfır olması vardır. Normal tesisatta gelen ve giden akımların oluşturduğu manyetik alanlar eşit ve zıttır. Bu noktada tesisatın üç ya da bir fazlı olması sonucun değişmesine neden olmamaktadır.

Giden ve gelen akımların eşit ve zıt işaretli olması, bileşke alanın sıfır olmasına ve dolayısıyla da akım bobinine etki eden alanın olmamasına yol açacaktır. Buna karşın tesisatta kaçak olduğunda, gelen akım ve giden akım eşit olmaz. Dolayısıyla akım bobinindeki bileşke alan oluşur ve elektro motor kuvvet (EMK) endükler.

EMK, kaçak akım koruma anahtarındaki açma sınırına geldiğinde, anahtar devreyi otomatik olarak kapatır. Bu anahtarların devreye girme sınırı 30 mA iken, yangından korunmak için geliştirilen anahtarların devreye girme sınırı da 300-500 mA şeklindedir.

Ana panolarında 300 mA, tali panolarda ise 30 mA olması gerekmektedir.

Kaçak akım koruma anahtarları, en etkili korunma ve önleme yöntemlerindedir. Bu anahtarların iş yerlerinde ve evlerde tesisatın ana girişine, yangın koruma anahtarlarının ise ana kolon hattı girişine bağlanması gerekmektedir. Kaçak akım rölelerinin görevlerini sorunsuz olarak yapabilmeleri için topraklamanın iyi olarak yapılması ve topraklamada kullanılan iletkenin yalıtılmış iletken olması gerekmektedir.

Bir diğer önemli önlem ise elektrik kablolarının gerilim değerlerine uygun şekilde yalıtılması ve kablolar ile kabloların bağlantı ve kontrol düzeneğinin dış etkenlere karşı korunması şeklindedir.

Eritme ocakları ve kaynak tesisleri türünden elektrokimyasal tesislerde işletme ve teknik açıdan dokunmaya karşı koruma yapılması gerekir. Eğer bu yapılamazsa, zeminin yalıtılması, yalıtkan ayakkabı kullanılması, yalıtkan cihazların tercih edilmesi türünden önlemlerin alınması gerekmektedir. Bunlara ek olarak ilgili tesislerin uygun noktalarına gerekli ikaz levhaları asılmalı ve bu şekilde çalışanlar uyarılmalıdır.

Zeminin yalıtılması bu noktada son derece önemlidir. Ayrıca yalıtımı yapılan zeminin izolasyon direnci ölçülmeli ve uygunluğu test edilmelidir.

Elektrikli araç ve makinelerin şaselerinin nötr iletkene bağlanması, sıfırlama olarak ifade edilir. Nötr hattına direkt bağlamak için en az 10 mm2 kesitine sahip bakır iletkenlerin tercih edilmesi gerekir.

Gerilim altında bulunmayan ilgili kısımların, şebekenin sıfırlama hattına ya da farklı şekilde çekilen koruma iletkenine bağlanması, sıfırlamadır. Sıfırlama, önemli bir korunma yöntemi olmasına karşın bazı sakıncalara sahiptir.

Giriş faz nötr iletkenlerinin yer değiştirmesi, alıcılar üzerinde faz verilmesine neden olmaktadır. Normal şartlarda nötr hattında enerji olmamalıdır. Fakat şebeke hatlarındaki dengesiz yüklenme neticesinde nötr hatta enerji olabilmektedir. Bu küçük değerdeki kaçakların sigorta tarafından algılanmasının mümkün olmaması, her zaman potansiyel bir risk meydana getirmektedir.

Fişlerin, farklı gerilimler için kullanılan prizlere sokulmayacak özellikte ve yapıda olması önemlidir. Ara priz ve fiş düzenlerinin yalıtkan düzeneklerinin uygun olarak korunması gerekir. Çatlak ve kırık olan priz ve fişler kesinlikle kullanılmamalı, priz ve fiş sisteminde akım kontak elemanlarından önce topraklama kontak elemanları bağlantıyı sağlamalıdır.

Doğru ve alternatif akım devrelerindeki sigortaların kapalı tablo içerisine monte edilmesi, değeri 32 amper üzerinde olan sigortaların en az bir anahtar ya da şalterle kontrol altına alınması gerekir. İlgili anahtar ve şalter ile akım kesilmeden, tablo kutusunun açılmaması ve ilgili kapak kapanmadan akımın verilmemesi diğer önemli detaylardır. Yüksek kesme güçlü şalter ile enerji verilmesi esnasında şalter patlaması riskine karşı gerekli önlemlerin alınması gerekir.

Sigorta değişimi incesinde gerilim devre dışı bırakılarak, gerilim yokluğunun kontrolü gerekir. Sigortanın gerilim dışı bırakılması mümkün değilse, devre kesiciler ile devre kesilmelidir. Tekrardan tesisatın servise konmasında sigortanın yeniden yanması olasılığı dikkate alınarak, sigorta değişimi yapan kişinin kendisine zarar gelmemesi için kişisel koruyucu ekipmanlar kullanması gerekmektedir. Ayrıca elektrik tesislerinde yamanmış, orijinal olmayan ya da sarılarak köprü yapılmış sigortaların kullanılmamasına özen gösterilmelidir.

Kondansatör, transformatör ya da benzerlerinin korumuş olduğu alanların düzenli olarak havalandırılması, kapıları ve duvarlarının yangına karşı dayanıklı olması gerekmektedir. Kondansatör ve transformatörlerin, şarj kalıntılarını engelleyecek şekilde bağlanması ve kontrol edilmesi ve ilgili teçhizatın olduğunu ileten ve bunlara dokunmadan önce gerekli tedbirleri belirten uyarı levhalarının uygun yerlere yerleştirilmesi gerekir.

Çalışma ortamlarındaki hava soğutmalı transformatörler yanabilir malzemelerden uzak bir noktada olması ya da yanabilir maddeler ile ısı geçirmeyen ve yanmayan bir bölmeyle keskin şekilde ayrılması gerekmektedir.

Kondansatör ve transformatör merkezinde yer alan diğer yüksek gerilim ekipmanları, kafes telli veya parmaklıklı hücrelerde bulunmalıdır. Yüksek gerilim hücrelerinde kauçuk eldiven, yalıtılmış tabure, manevra çubuğu, topraklama, yan söndürme cihazı, uyarı levhaları vb. yer almalıdır.

Çalışma ortamında çalışanların erişim sağlayabileceği alanlardaki tevzi tabloları, kontrol tertibatı ve panolarla benzer türden tesisat, kilitli bir hücre veya dolap içerisinde bulunmalıdır. Sacdan yapılan ana kuvvet panolarının arka ve ön çalışma tabanları, elektrik akımını geçirmeyen, uygulama gerilimine dayanan izole malzemelerle kaplanması önemli detaylardandır. İlgili malzemelerin el ulaşma mesafesi dikkate alınarak eni belirlenmelidir.

Tevzi tablolarının kullanım ve üretiminde, Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği içerisindeki hükümlere göre hareket edilmelidir. Ayrıca tevzi tablo ve panoların yanlarına, altlarına herhangi türden malzemeler istiflenmemelidir.

Nemli ve tozlu alanlardaki tabloların tamamen sızdırmaz olması gerekir. Tevzi tabloları, panoların metal gövdeleriyle gerilim altında bulunmayan tüm metal bölümlerinin topraklanması önemlidir. 1000 voltu geçmeyen gerilime sahip olan ana dağıtım tabloları, ayarı ve bakımı gerektiren kolay ulaşılan bölümlere sahip olmalı, kumanda ya da şalter tablonun önünden idare edilmeli, iletkenler kolay bir şekilde izlenebilmeli, kontrol aletleriyle sinyalizasyon cihazların tablonun ön kısmından kolayca görünür olacak şekilde düzenlenmelidir.

1000 volttan fazla gerilime sahip ana dağıtım tabloları, yüksek gerilimle çalışan tüm aletlerin ve hücrelerin metal koruyucularının topraklanması gerekir. Ayrıca bunlar uygun olarak izole edilmeli ve tüm metal kollarla diğer bütün metal bağlantılar topraklanmalıdır.

Bunların bakımında, onarımında ve kontrollerinde akımın kesilmesi ve bakım yapılan bölümün, diğerlerinden paravan ya da bölmeyle ayrılması gerekir. Burada kullanılan tornavidalar, penseler ve benzeri türden el aletlerinin yalıtımlı olması önemlidir.

Elektrikli el aletlerin özenli olarak muhafaza edilmesi ve her an işe hazır olarak bulundurulması gerekir. Bu aletler kendi özel amaçları için doğru şekilde ve kapasitelerine uygun olarak kullanılmalıdır.

Taşınabilir elektrikli el aletlerinin sap kısımlarının yeterli kalınlık ve özellikte akım geçirmeyen madde ile kaplanması ya da tamamen bu malzemelerden yapılması gerekir. İlgili aletlerde devrenin kapalı konuma getirilmesi için yaylı devre kesiciler olmalıdır.

Asılı şekilde kullanılması gerekli olan taşınabilir elektrikli cihazlar ise uygun şekilde asılarak, dengede olmalıdır. Ayrıca bu cihazların taşınması için özel sapan ve askılar kullanılmalıdır. Bu taşıma ekipmanları, cihazların kullanımı sırasında uygun noktada muhafaza edilmelidir.

Taşınabilir elektrikli alet kullananlar, aşırı bol ve etekleri geniş kıyafetler giymemeli, iş sırasında uygun izole eldivenler takmalıdır. Elektrik aletlerin kullanılmasından önce yetkilerce kontrol edilmesi gerekir. Motoru fazla kıvılcımlı, topraklaması arızalı, bağlantı kablosu bozuk ve farklı sorunları olanların kullanılamaması gerekmektedir. Bu cihazlar kullanılmayacağı zamanlarda, fişleri prizden çıkarılmalıdır.

Taşınabilir çıplak metal kısmı olan elektrikli aletlerin, topraklama elemanı bulunan priz ve fişlere topraklanması, yüksek amperajlı prizlere şalter yerleştirilmesi, bunlara akım getiren kabloların toplu halde olmalarının sağlanması gerekir.

Koruma iletkenlerinin bağlantısı tam bir iletkenlik sağlayacak şekilde yapılır. Koruma etkenli bir sistemdeki elektrikli araçlar, prizlerden ve koruma düzeni olmayan tesisattan beslenmez. Koruma iletkeni olarak kullanılan yalıtılmış iletkenlerle sıfır iletkeni, tüm uzunlukları boyunca özel olarak renklendirilir. Söz konusu renklendirmeli işaret, farklı iletkenlerde kullanılmaz. Koruma iletkeni özenle yerleştirilir, toprak işareti olan bağlantı noktalarına bağlanır. Bağlantı yerlerinin ve koruma iletkeninin gevşemesini engelleyici önlemler alınır.

Kuvvetli akım tesislerinde gerçekleştirilecek bakım ve onarım çalışmaları esnasında çalışanların yaşamlarının korunması için alınması gerekli olan tedbirler şu şekilde sıralanabilir:

• Tekrar gerilim verilmesinin engellenmesi
• Gerilimin her noktada kesilmiş olması
• Topraklama ve kısa devre etme
• Çalışılan noktalar ile gerilim altında bulunulması gerekli olan diğer yerlerde temasın engellenmesi
• Çalışılacak noktalarda gerilimin olmadığının kontrol edilmesi

İşletme sorumluları tarafından elektrik tesislerinin bakım ve işletme işlerinde görevlendirilenlere; işin niteliği, yeri, süresi ve diğer hususlarla ilgili yazılı görev talimatı verilir. Telefonda veya yüz yüze verilen sözlü talimatlar tekrar ettirilir ve böylece yanlış anlaşılma riski ortadan kalkar.

Yüksek gerilim tesislerine ayrılan noktalara sadece küçük boyutlara sahip elektrikli gereçler konulur ve bu alanlar farklı işler için kullanılmaz. Kapıları kilitli tutularak, ilgisiz kişilerin girişine izin verilmez. Ayrıca buraların kapılarına giriş yasağını bildiren ikaz levhası da asılır.

Yüksek gerilim tesislerden çalıma öncesinde bir takım önlemler alınır. İş güvenliği uzmanı ve İSG eğitimi alan diğer profesyoneller bu noktada aktif olarak rol oynar. Alınması gereken tedbirler şu şekildedir:

• Enerji kesme ve verme işlemleri bir tutanakla kayıt altına alınır ve bu tutanak iş yerinde muhafaza edilir.
• İş öncesinde çalışma izni ve görev emri formu düzenlenir. Ayrıca tesislere ilişkin özellikler çalışanlara iletilir.
• Çalışma yapılacak teçhizat gerilimsiz hale getirilmek için ayırıcılar ve kesiciler açılır. Eğer birden fazla kaynaktan beslenme durumu var ise çalışmaya başlamadan önce akım her yönden kesilir ve sonrasında gerekli kontroller yapılır.
• Bakım ve onarım işlerinden önce kullanıcılarda jeneratör olup olmadığı, sistemde ters besleme bulunup bulunmadığı kontrol edilir. Ek olarak jeneratör var ise bunlarda enversör şalter olması gerekir.
• Ayırıcı ve kesiciler açık durumda kilitlenir.
• Ayırıcı ve kesicilerin her fazının açık olduğu araçlarla kontrol edilir.
• Kumanda ve kesme cihazları üzerinde ikaz lambası olmalıdır.
• Gerilim yokluğunun kontrolü sağlanır.
• Kilitleme sistemi yoksa ayırıcı ve kesicinin yanında nöbetçi olması sağlanır.
• Enerji hattında onarım ve bakım çalışması yapılmadan önce bu hattı kesen farklı bir enerji hattının varlığı araştırılır. Olması durumunda, çalışma yapılan hat üzerinde etkili olup olmadığına bakılır ve gerekli tedbirler tam olarak alındıktan sonra çalışmaya başlanır.
• Tamiri yapılacak hava hatlarının her iki tarafı devre dışı bırakıldıktan sonra çalışma yerinde gerilim yokluğu tespit edilir. Bu tespitin ardından çalışma yerlerinin yakınında ve çalışma yerini besleyen tüm kollarda, kısa devre ve topraklama yapılır. Çalışma süresince topraklama ve kısa devre kaldırılmaz.
• Kısa devre ve topraklamada yalıtkan eldiven ve ayakkabı, baret, yalıtkan tabure ve benzeri yalıtkan malzemeler kullanılır.
• Çalışma ortamı gerekli durumlarda bariyer ve bayrak gibi işaretler kullanılarak sınırlandırılır.

Gerilim altında bulunan elektrik cihaz ve tesislerindeki yangınların söndürülmesi için bikarbonat tozlu, karbondioksitli ya da benzeri türden söndürme sistemleri kullanılır. Bunların kullanımında tesis ve gerilim değeri dikkate alınarak, söndürme cihazları arasındaki mesafeler ayarlanır. Bu mesafeler şu şekildedir:

• 15-35 kV seviyesine kadar olan gerilimli tesislerde 2 metre
• 15 kV seviyesine kadar olan gerilimli tesislerde 1 metre

Bu sayede fazla buhar ve nem gibi unsurların olduğu yerlerle yağlı yerlerdeki elektrik motorlarının gerilim altındaki kısımları ile bağlantıları uygun şekilde korunur.

Potansiyel farkı 42 volt seviyesinden yüksek olan alternatif gerilimli elektrik tabloları, özel noktalarda bulundurulur. İlgili alanların zemini yalıtımlı malzeme ile kaplanır.

Gerilimi 250 volttan yüksek olan doğru ya da alternatif akım devrelerindeki sigortalardan, 20 amper üzerinde değere sahip olanlar, kapalı tablo içine monte edilir. En az bir anahtar ya da şalter kullanılarak kontrol altına alınırlar. Söz konusu anahtar ya da şalter akım kesilmeden, tablo kutusu açılmaz. Ayrıca kapak kapanmadan da akım verilmez.

Yeraltı kablolarına dair işlemlerde, elektrik kesilmesi sonrasında kapasitif boşalmanın sağlanması için üzerinde çalışılacak kabloların tüm iletkenleri kısa devre yaptırılır ve topraklanır. Topraklama ve kısa devre, çalışma alanının en yakın noktalarında ve bu noktaların her iki ucunda yapılır. Yeniden gerilim altına girme tehdidinin engellenmesi için gerilim vermeye elverişli durumdaki tüm ayırıcılar açık halde kilitlenir.

Elektrik tesisatının, çıplak iletkenlerin ve cihazların, her zaman gerilim altında olduğu kabul edilir ve teknik bir zorunluluk haricinde gerilim altında onarım yapılmaz. Toprak ile potansiyel farkı 250 volt ve üzerindeki doğru ve alternatif akımlı tesisat üzerinde, gerilimi kaldırmadan, akımı kesmeden çalışma yapılmaz.

250 volttan düşük doğru ve alternatif akımlı tesisatta da işlemler öncesi gerilim kesilir. Fakat zorunluluk durumunda gerekli tedbirler alınarak, çalışanlar yetkili birin gözetiminde çalıştırılır. Üzerinde çalışılan ve gerilim altında olan iletkenler, uygun paravan ve muhafazalarla korunur.

Fiş ve priz sisteminde akım kontakt elemanlarından önce topraklama kontakt elemanları bağlantı sağlar.

Kazan veya benzeri dar ve iletken olan alanlarda ve ıslak noktalarda, alternatif akımla çalışan lambaların kullanılması durumunda, çalışma alanının dışında ve sargıları birbirinden formatör yardımıyla elde edilen ve en fazla 42 V olan küçük gerilim kullanılır.

Güvenlik transformatörü kullanılması durumunda, çıkış devresine sadece bir adet elektrikli el cihazı bağlanır. Tanklar ve kazanlar gibi dar yerlerle ıslak ve nemli alanlarda, elektrikli el lambalarındaki gibi alçak gerilim kullanılmaz. Doğru akımda, kullanım gerilimi 100 voltu geçmemeli ve artı kutup topraklanmalıdır. Alternatif akımda ise en çok 42 V kullanılır. Yalıtımı iyi sağlanmış esnek kablolar kullanılır ve bunlar düzenli ezilmeyecek şekilde bulundurulur.

Patlayıcı ve parlayıcı maddelerin olduğu alanlarla, bunların yakınlarında yer alan noktalarda, statik elektrik yüklerinin oluşmasına karşı topraklama, nemlendirme, iyonizasyon türünden önlemler alınır. Statik elektriği iletmeyen malzemeler kullanılmamalıdır.

Transmisyon düzeneğinde yer alan yatak ve miller, statik elektriğe karşı topraklanır. Kayış ile kasnak arasına ve kayışın kasnaktan ayrıldığı noktasında her iki yanına, topraklanmış metal taraklar uygun şekilde yerleştirilir.

Parlayıcı özelliğe sahip olan sıvılar, depolama tanklarından deniz ya da kara tankerlerine aktarıldıkları sırada, statik elektriğe karşı depolama tankının topraklı metal kısmıyla aracın metal bölümleri arasında bir elektrikse bağlantı yapılır. Dolu ya da havalı lastik tekerlekli ve benzeri araçlar ise ayrıca topraklanır.

Statik elektrik yüklenmelerine karşı, gerekli noktalara nötralizörler ve elektrik yük gidericileri konulur. Ek olarak gerekli önlemler alınır.

Litreden büyük olan sentetik akaryakıt kaplarının kaplaması, iletken maddelerle yapılır.

Çalışma ortamındaki patlayıcı, parlayıcı ve yanıcı maddeleri üretildiği, işlendiği ya da depo edildiği alanlar, boya ve benzeri parlayıcı sıvıların olduğu yapılar, yüksek bacalar ile üzerinde sivri çıkıntı ya da direk ve su deposu gibi yüksek yapıların olduğu binalar, yıldırıma karşı mevzuattaki şartlara göre yıldırım tesisatı ve uygun kapasitedeki parafurdlar ile korunur.

650 volt gerilimin olduğu açık elektrik teçhizatı ya da şalter, en az 215 cm yükseklikte ve bakım ile kontrol çalışmalarına uygun olacak şekilde yapılır. Gerilim altında bulunan bölümlerin bakım ve kontrolüne yarayan uygun geçitler yapılır ve bu geçitler, yol amacıyla kullanılamaz.

Alçak gerilimin olduğu tesisatta servis koridorlarının en az 60 cm genişliğinde, yüksek gerilimin olduğu tesisatta ise 80 cm genişliğinde olması gerekir. Tavan yüksekliği ise en az 2 m olmalıdır.

Parlayıcı özellikteki buhar ya da gazların havayla karışması ve buna bağlı olarak patlama tehlikesi olan yerlerdeki elektrik teçhizatı, tehlikeli alanın dışına kurulur. İlgili teçhizat, alev geçirmez tipte yapılır ya da cihaz içerisinde sürekli olarak ortam basıncından yüksek bir temiz hava basıncı sağlanır. Bunların sağlanamaması durumunda normalin biraz üzerinde bir basınçla asal gazla doldurulur. Uygun ve yeterli seviyede havalandırılır. Özel durumlar için Çalışma Bakanlığı’nca kabul edilen şartlara uygun tarzda yapılması gerekmektedir.

Tüm elektrik tesisatı, 1 yılı geçmeyen sürelerde, ehliyetli elemanlarca bakım ve kontrolden geçirilir.

Patlayıcı, zararlı, parlayıcı ve tehlikeli maddelerin işlendiği, üretildiği ve depolandığı yapılar, yıldırım konusundaki mevzuata uygun sistemlerle donatılır. Tamamı çelik konstrüksiyon olan binalarla, boru ve sacdan inşa edilen tank ya da benzeri çelik depoların yeterli topraklamaya sahip olması durumunda, paratonere ihtiyaç duyulmaz. Bu noktadaki kontrolün ve kararın yetkili ve teknik bir eleman tarafından yapılması gerekir.

Yıldırıma karşı olan koruyucu tertibatlar ile paratonerler, yılda en az bir defa ehliyetli elemanlarca kontrol ettirilir. Düzenlenen belge, iş yerinde muhafaza edilir ve yetkilere gerekli durumlarda gösterilir.