İşyerlerinde İlkyardım Örgütlenmesi

İş sağlığı ve güvenliği için iş yerlerinde ilk yardım örgütlenmesinin doğru ve mevzuata uygun şekilde yapılması gerekir. İşyeri hekimi, bu örgütlenmede önemli bir role sahiptir. Ayrıca iş güvenliği uzmanı, işveren, çalışanlar, diğer teknik elemanlar da yine bu örgütlenme içerisinde yer alan unsurlardır.

İlk yardım; herhangi bir kaza ya da benzeri türden yaşamı tehdit eden durumlarda, sağlık görevlileri gelerek tıbbi müdahalede bulununcaya kadar; kişinin durumunun kötüleşmemesi ve sağlığının desteklenmesi için tıbbi ilaç ve araç kullanmadan yapılan uygulamalardır. Bu uygulamalar, ilk yardım eğitimi alan veya bu konuda yeterliliğe sahip olanlar tarafından yapılmalıdır.

Acil tedavi veya acil tıbbi müdahale ise yaralılara ve hastalara, acil tedavi bölümlerinde görevli hekimler ve diğer sağlık personelleri tarafından yapılan tıbbi müdahalelerdir.

Destek elemanı, temel görevine ek olarak, iş sağlığı ve güvenliği ile alakalı korunma, önleme, tahliye, yangınla mücadele, ilk yardım ve benzeri türden konularda özel olarak görevlendirilen çalışanlardır. Bu çalışanlar, uygun eğitime ve donanıma sahiptirler. Söz konusu tanımlama, 6331 sayılı İSG Kanunu içerisindeki 3.maddede yer almaktadır.

İlk yardım kavramına ilişkin tanımlamada yer alan hedef kapsamında, yararlı ve hastalılara tıbbi araç gereç ve ilaç aranmadan yapılan uygulamaları yapmak için ilk yardım eğitimi alanlara ilkyardımcı belgesi verilmektedir. Bu belgeye sahip olan kişiler ise ilkyardımcı olarak isimlendirilmektedir (İlkyardım Yönetmeliği / 2015).

İlk yardım uygulamalarının amaçları şu şekildedir:

• İyileşmenin kolay hale gelmesini sağlamak
• Yaşamsal fonksiyonların devam etmesini sağlamak
• Yaralın veya hastanın durumunun kötüleşmesini engellemek

İlk yardım, yangınla mücadele ve acil durum planları ile ilgili bazı detaylar 6331 sayılı İSG Kanunu içerisindeki 11.maddede yer almaktadır. Buna göre işveren;

Acil durumlarla etkili olarak mücadele etmek için iş yerinin büyüklüğünü, tehlikelerini, işin niteliğini, çalışan sayısını ve çalışma ortamındaki diğer kişileri dikkate almalıdır. Bunlar dikkate alınarak yangınla mücadele, tahliye, korunma ve ilk yardım gibi konularda uygun eğitimi alan ve uygun donanımı bulunan yeterli sayıda kişi görevlendirilmektedir. Gerekli ekipmanlar temin edilerek tatbikatlar ve eğitimler yapılır. Ayrıca bu ekiplerin her zaman hazır olmasını sağlanır. Tüm bunlardan ise işveren sorumludur.

İşveren bunlara ek olarak bilhassa ilk yardım, yangınla mücadele, acil tıbbi müdahale ve kurtarma konularında farklı kuruluşlarla irtibatın sağlanmasına imkan veren düzenlemeleri de gerçekleştirir.

Çalışanların bilgilendirilmesi, 6331 sayılı İSG Kanunu içindeki 16.madde kapsamında düzenlenmiştir. İş yerinde iş sağlığı ve güvenliği konusunun sağlanması için işveren, çalışan ve temsilcilerini, olağandışı durumlar, ilk yardım, yangın ve afetlerle mücadele ve tahliye konularında görevli olanlar hakkında bilgilendirmek zorundadır.

İş yerlerinin tamamında, tehlike sınıfına bakılmaksızın, farklı kaza ve yaralanma olasılığı bulunmaktadır. Uzuv kopmaları, elektrik çarpması, kanamalar, yanıklar ve elektrik çarpması gibi durumlar, iş yerlerinde yaşanan en sık kaza türleridir.

Kaza durumunda tıbbi acil yardım gelene kadar olan süre, yaşamsal açıdan son derece önemlidir. Bundan dolayı iş yerlerinin tamamında ilkyardım organizasyonunun yapılması gerekir. Türkiye’de 2003 yılındaki verilere göre; 5,6 milyon çalışanın 76 bini, 1 yıl içerisinde iş kazası geçirmiş ve bunlar 810 ölüme neden olmuştur. Söz konusu kazaların sadece %4’lük kısmında iş göremezlik yaşanmazken, diğer kısmında iş göremezlik oluşmuştur. Ayrıca kazazedelerin yaklaşık %35’indeki iş göremezlik süresi 8-15 gün şeklinde gerçekleşmiştir.

Çalışma ortamlarındaki ilk yardım düzenlemelerine ilişkin yasal sorumluluk, işverenlerdedir. İşverenler, çalışma ortamında yaşanan meslek hastalıkları ve iş kazalarında, ilk yardımın yeterli seviyede ve uygun şartlarda verilmesini sağlamalıdır. Bunun için gerekli personel ve ekipman olduğunu kanıtlaması gerekmektedir.

İlk yardım organizasyonuna ilişkin düzenlemeler planlanırken, çalışma alanlarının şartlarına uygun olan ilk yardım ihtiyaçlarının önceden belirlenmesi gerekir. Söz konusu ihtiyaçların belirlenmesi sırasında dikkate alınacak hususlar şunlardır:

• İş Yeri Riskleri

İlk yardım organizasyonunda işin yapısı dikkate alınarak planlama yapılmaktadır. Satış mağazası, büro gibi riskin düşük olduğu alanlar ile sanayi, inşaat gibi yüksek riskli yerlerdeki ihtiyaçlar aynı değildir. Tehlikeli ve ağır işlerin yapıldığı alanlarda belli sayıda ilkyardımcının bulunması ve bunların kullanabileceği ekipmanlara ihtiyaç vardır. Ancak düşük riskli alanlarda ilkyardım dolabı ile tedarikçisi yeterli olmaktadır.

• İş Yeri Büyüklüğü

İş yerleri, tek bir binada olabileceği gibi farklı binalarda olabilir. Binalar arasındaki uzaklık farklı olabileceği gibi aynı binada olunması karşın farklı katlarda olunması durumu da söz konusu olabilir. Dolayısıyla iş yerinin büyüklüğü ve birden fazla binada veya konumda bulunmasına göre ilkyardım organizasyonunun yapılması gerekir. Binaların ve katların tamamı için ilkyardımcıların yetiştirilmesi, gerekli ekipmanların hazırlanması çok önemlidir.

• Kaza Geçmişi

Geçmişteki kazaların sayısı, nedenleri, sıklığı ve sonuçları, ilkyardım gereksinimlerinin belirlenmesi sürecinde dikkate alınmalıdır. Söz konusu inceleme büyük organizasyonlar için çok yönlü olarak yapılır. Böylece hangi malzeme ve ekipmanların kullanılacağı belirlenir. Ek olarak ilkyardımcıların öncelikli alanlarının belirlenmesine de katkı verir.

• İş Gücü Dağılımı ve Yapısı

Tedariki yapılacak ilk yardımın seviyesi, çalışanların tek zamanlı veya vardiyalı olarak çalışma durumuna göre değişmektedir. Ek olarak genç işçilerin, stajyerlerin ve engelli çalışanların buluna durumunun dikkate alınması, olmaları halinde acil durumlar bu kişilerin tahliyesine dair planlamalar yapılmalıdır.

• İş Yeri Lokalizasyonu

Acil tıp hizmetlerine uzak sayılacak alanlarda yer alan iş yerlerindeki kazazede veya hastaların uygun transferi için özel düzenlemelerin yapılması gerekmektedir.

• İş Yeri Haberleşme İmkanları

İş yerlerinin dahili telefonlarının, acil çağrılar için ayrılan özel telefonlarının bulunma durumu, telsiz sisteminin dahili veya harici kullanımı incelenmeli ve olması durumunda acil durumlarda bunlardan yararlanma yolları planlanmalıdır.

• Yalnız ve Uzakta Çalışanlar

İşletmede tek veya uzakta çalışanların olması, bu kişilerin olası durumlarda kendilerine ilk yardım uygulayacak eğitimi almalarını gerektirir. Buna ek olarak yanlarında acil yardım malzemelerinin olması, haberleşme için bireysel iletişim araçlarının bulunması da önemlidir.

• Farklı İşverene Bağlı Çalışanlar

Çalışma ortamında, farklı bir işverene bağlı çalışanlar olabilir. İşverenler, ilk yardım ile ilgili düzenlemeler noktasında uzmanlaşma sağlamak zorundadır. Ayrıca paylaşılan alanlarda ilk yardım ihtiyacının karşılanmasında yeterli ve uygun organizasyonun olduğundan emin olmaları da gerekmektedir.

• İlkyardımcıların Olmaması

İlkyardımcıların yıllık izin veya diğer nedenlere bağlı olarak olmayacakları durumlara ilişkin planlamalar yapılmalıdır. İşverenler, bu türden durumlarda açığın nasıl kapatılacağını dikkate almalıdır.

2015 yılında yayımlanan İlkyardım Yönetmeliği’nin 19.maddesine göre az tehlikeli işlerdeki her 20 çalışan, tehlikeli işlerdeki her 15 çalışan ve çok tehlikeli işlerdeki her 10 çalışan için en az 1 ilkyardımcının bulunması gerekir. İşverenler, bu zorunluluğu karşılamak için çalışanlarının bir kısmına ilk yardımı eğitimi aldırarak, ilkyardımcı olmalarını sağlaması gerekmektedir.

İş yerlerinde görevlendirilecek destek eleman sayısına dair detaylar şu şekildedir:

Kurtarma destek elemanı sayısı; az tehlikeli iş yerlerinde her 50 çalışan, tehlikeli iş yerlerinde her 40 çalışan ve çok tehlikeli iş yerlerinde her 30 çalışan için en az 1 kişi görevlendirilir. Bu şartlar, arama ve tahliye ile yangınla mücadele için de benzer şekilde geçerlidir.

50’den fazla insanın bulunduğu her binada kurtarma, koruma, söndürme ve ilk yardım ekiplerinin olması gerekir. Kurtarma ve söndürme ekiplerinin en az 3 kişiden, koruma ve ilk yardım ekiplerinin ise en az 2 kişiden oluşması gerekmektedir.

İlk yardım örgütlenmesinin, ilgili mevzuata göre yapılması gerekir. Bu süreçte dikkate alınması gerekenler yasa ve yönetmelikler şunlardır:

• İlkyardım Yönetmeliği (2015)
• 6331 İSG Kanunu (11 ve 16. Maddeler)
• İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik (2013)
• İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik (2013)

İlkyardım Yönetmeliği’nin 22.maddesinde, ilkyardımcı olacak kişilerin şu yeterliliklere sahip olmasını istemektedir:

• En az ilkokul mezunu olma
• Eğitimin tamamına katılma
• Eğitimden sonra yapılan teorik ve uygulamalı sınavlardan en az 85 alma
• Sınavlarda başarısız olanların 1 ay içerisinde yeniden sınava girme hakkının olması

Teorik sınavdan 85 alamayan adaylar, uygulamalı sınava alınmazlar. Ayrıca sınavdan başarısız olduktan sonraki 1 ay içerisinde yeniden sınava giren ve bundan da başarısız olanlar, yetki belgesi alamamaktadır. İki sınavda da başarısız olup yeniden sınava girmek isteyenlerin öncelikle eğitimi baştan almaları gerekir.

Yönetmeliğin 23.maddesinde ilkyardımcı belgesi ile ilgili şu detaylar yer almaktadır:

• Belgenin geçerlilik süresi 3 yıl olup, süre sonlandıktan sonraki 3 ay içerisinde güncelleme eğitimi alınması gerekmektedir.
• İlk yardım eğitmenlerinin yetki belgelerinin süresi 5 yıl olup, süre sonunda en az 15 kere eğitim verdiklerini belgeleyenlerin yetki belgeleri yenilenmektedir. Yeterli sayıda eğitim vermeyenlerin ise 3 ay içerisinde güncelleme eğitimi alarak belgelerini yenilemesi gerekmektedir.
• İlkyardım eğitimci eğitmenlerinin yetki belgelerinin geçerlilik süresi 5 yıl olup, süre sonunda en az 5 kere eğitim verdiklerini kanıtlayanların yetki belgeleri yenilenmektedir. Diğerlerinin ise 3 ay içerisinde güncelleme eğitimi alması ve bu şekilde yetki belgelerini yenilemesi gerekir.
• Güncelleme eğitimleriyle yetki belgelerinin süresi, belgenin normal geçerlilik süresi kadar uzatılmaktadır.
• İlkyardım eğitimci eğitmeni yetki belgesi, ilkyardım eğitmeni yetki belgesi yerine de geçmektedir.

18 Haziran 2013 tarihinde yayımlanan İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmelik’e göre çalışanların sorumluluk ve yükümlülüklerine dair hususlar, 6.maddenin birinci fıkrası içerisinde şu şekilde yer almaktadır:

• Acil durum planındaki hususlar kapsamında alınan sınırlandırıcı ve önleyici önlemlere uyulması
• Çalışma ortamındaki ekipman, tesis ve binalarda kendileri ve diğer kişiler açısından tehlikeye neden olan acil durumlar yaşandığında, en kısa sürede amirlerine, acil durumlarla ilgili görevlendirilen sorumluya ya da çalışan temsilcisine bilgi verme
• Acil durumun giderilmesi amacıyla işveren ve ilgili kuruluşlardan olay yerine gelenlerin verdikleri talimatlara göre hareket etme
• Acil durumlarda kendisi ve arkadaşlarının hayatını riske etmeyecek şekilde davranma

Yönetmeliğin 6.maddesinin ikinci fıkrasında çalışanların yükümlülük ve sorumluluklarına dair detaylar vardır. Buna göre; işveren, çalışanların kendileri ya da diğer kişilerin güvenliği açısından ciddi bir tehlikeyle karşılaşmalarına rağmen, gereken yerlere haber vermemeleri halinde; istenmeyen neticelerin oluşmaması için mevcut teknik imkanlar ve var olan bilgiler kapsamında, müdahalenin yapılmasını sağlar. Söz konusu türden durumlarda çalışanlar, dikkatsizlik ve ihmal olmadığı sürece, yaptıkları hatalardan sorumlu değildirler.

Yönetmeliğin 11.maddesinde, görevlendirilecek çalışanların belirlenmesine dair hükümler bulunmaktadır. Buna göre;

1. İşverenlerin, az tehlikeli sınıftaki iş yerlerinde 50 çalışana, tehlikeli iş yerlerinde 40 çalışana ve çok tehlikeli iş yerlerinde ise 30 çalışana kadar arama, kurtarma ve tahliye ile yangınla mücadele konularının her biri için özel eğitimli ve uygun donanıma sahip en az 1 çalışanı, destek elemanı olarak görevlendirmelidir.
2. İlkyardım konusundaki destek elemanını, İlkyardım Yönetmeliği’ni dikkate alarak görevlendirir.
3. Her konu için birden fazla görevlendirme yapılması gerekli olan iş yerlerinde, ilgili çalışanlar konularına bağlı olarak koordineli olarak görevlerini yapmalıdır. Ekiplerde, bir kişi ekip başı olmaktadır.
4. Acil durumlarda, ekiplerin koordinasyonunun sağlanması için çalışanlardan biri, işverence görevlendirilmelidir.
5. Az tehlikeli sınıfta yer alan ve 10’dan az çalışanı olan iş yerlerinde, ilk fıkradaki yükümlülüğün yerine getirilmesi için görevlendirilecek kişi sayısı en az 1’dir.

Acil durum planının yenilenmesi ile ilgili hükümler, 14.maddede yer almaktadır.

• Çalışma ortamında, acil durumları etkileyecek ya da yenilerinin çıkmasına neden olacak değişikliklerin olması durumunda, etkinin büyüklüğüne bağlı olarak acil durum planı kısmen ya da tamamen güncellenir.
• Acil durum planları; az tehlikeli, tehlikeli ve çok tehlikeli iş yerlerinde sırası ile en geç 6 yıl, 4 yıl ve 2 yılda bir defa yenilenmek zorundadır.

2013 yılında yayımlanan yönetmelikte yer alan ek-1 (İşyeri bina ve eklentilerindeki asgari sağlık ve güvenlik şartları) kapsamında, ilk yardım odalarına dair esaslar yer almaktadır. Bunlar şu şekildedir:

58 – Çalışma ortamının büyüklüğü, işin türü ve kaza riskine bağlı olarak, çalışma ortamlarında bir veya daha fazla ilk yardım ve acil müdahale odasının olması gerekir.

59 – İlk yardım odalarının yeterli ekipman ve malzeme ile donatılması gerekir. Bu odalardaki sedyeler kullanıma hazır olarak bekletilir. Söz konusu odaların Güvenlik ve Sağlık İşaretleri Yönetmeliği’ne uygun olacak şekilde işaretlenmesi gerekmektedir.

60 – Çalışma şartlarının gerektirmiş olduğu yerlerde, ilk yardım malzemelerine ve ekipmanlarına kolay erişilebilmesi gerekir. Dolayısıyla ilgili malzeme ve ekipmanlar uygun yerlerde bulundurulur ve Güvenlik ve Sağlık İşaretleri Yönetmeliği’ne uygun olacak şekilde işaretlenir. Acil servislerin telefon numaraları ve adreslerinin görünür yerde olması gerekir.

İşyeri hekimi ve iş güvenliği uzmanı, bütün bu süreçlerde direkt olarak rol almaktadır. Bu sürecin profesyonel olarak yönetilmesini, İSG eğitimi almış kişiler sağlamaktadır.