Mesleki Bulaşıcı Hastalıklar

Mesleki bulaşıcı hastalıklar, iş sağlığı ve güvenliği açısından önemli tehditlerden biridir. Bulaşıcı hastalıkların hızlı bir şekilde çalışanlar arasında yayılması, gerek çalışan sağlığı gerekse de iş devamlılığı açısından risk oluşturur. İşyeri hekimi ve iş güvenliği gibi İSG eğitimi alan profesyonel, alınan önlemler ve yapılan sağlık ve ortam gözetimleri ile bu hastalıklara ilişkin riskleri düşürmektedir.

Sosyal Sigortalar Sağlık İşlemleri Tüzüğü’ne göre mesleki bulaşıcı hastalıkları; çalışanın işinin özelliğine göre yinelenen bir nedenle ya da işin şartlarından kaynaklı olarak uğradığı sürekli ya da geçici hastalık, ruhsal veya sakatlık arıza durumlarıdır.

Hastalıkların hangilerinin meslek hastalığı olarak kabul edileceği ve söz konusu hastalıkların işten fiili olarak ayrıldıktan en geç ne zamana kadar ortaya çıkması durumundan meslekten kaynaklı olduğunun kabul edilecek, yine ilgili tüzükte ifade edilmiştir. Fakat herhangi bir meslek hastalığının laboratuvar ve klinik bulguları ile kesinleştiği ve meslek hastalığına neden olan unsurun iş yeri incelenmesi ile ortaya konulduğu durumlarda, meslek hastalıkları listesinde yer alan yükümlülük süresi geçse dahi, ilgili hastalık Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulu’nun onay vermesi durumunda meslek hastalığı olarak kabul edilmektedir. Dolayısıyla yükümlülük süresine dair uygulamanın katı olmadığı ifade edilebilir.

İlgili tüzüğün 64.maddesinde meslek hastalıkları sınıflandırılmış ve toplamda 5 gruba ayrılmıştır. Bu gruplar şu şekildedir:

• A Grubu: Kimyasal maddelerden kaynaklı meslek hastalıkları
• B Grubu: Mesleki deri hastalıkları
• C Grubu: Pnömokonyozlar ve diğer mesleki solunum sistemi rahatsızlıkları
• D Grubu: Mesleki bulaşıcı hastalıklar
• E Grubu: Fiziki etkenlerden kaynaklı meslek hastalıkları

Buradaki sınıflandırmada bulunan D grubu mesleki bulaşıcı hastalıklar, işin özel şartlarının ya da gereğinin etkisi ile oluşması ve enfeksiyonun laboratuvar bulguları ile ispatlanması gerekir. Meslek hastalıkları listesinde olmayan, ancak iş ve görevden kaynaklı olarak alındığı tespit edilen diğer enfeksiyon hastalıkları da meslek hastalığı olarak kabul edilir. İlgili husustaki teşhisin laboratuvar deneyleri ile teyidi gerekmektedir.

Bulaşıcı hastalıkları azami kuluçka süresi, yükümlülük süresi olarak da kabul edilmektedir. Bulaş yolundan daha çok etkenin esas alındığı dikkat çeker.

Mesleki bulaşıcı hastalıkların daha net bir şekilde anlaşılması için bazı kavramların tanımlarının bilinmesi çok önemlidir. Söz konusu kavramlardan bazılarının tanımları şu şekildedir:

Enfeksiyon: Doğada farklı kaynaklardan taşınarak ya da canlının kendisinde olan pek çok mikroorganizmanın canlının savunma sistemi ile savaşına enfeksiyon denir.

Enfeksiyon Hastalığı: Canlının savunma sistemi ile mikroorganizma arasındaki savaşı mikroorganizmanın kazanması sonucunda ateş, bulantı, halsizlik ve kusma gibi belirtilerin ortaya çıkma durumudur.

Mesleki Enfeksiyon Hastalıkları: Çalışma ortamı ve işten kaynaklı mikroorganizmaların neden olduğu enfeksiyon hastalıklarıdır.

Enfeksiyon Kaynağı: Enfeksiyon etkeninin ortaya çıktığı, çoğaldığı ve yaşadığı ortamdır. Söz konusu etkenler; hayvan, insan, bitki veya benzeri türden canlı ortamlar olabileceği gibi ATM tuşları, kapı kolu gibi cansız eşyalar da olabilir.

Enfektivite: Enfeksiyona neden olan etkenin sağlam kişiye ulaşması ve dokulara yerleşerek üremesi durumudur.

Enfeksiyon Etkenleri: Enfeksiyonlara neden olan ajanlardır. Bunlar; bakteriler, virüsler, parazitler ve prionlar şeklindedir.

Bulaş Yolu: Enfeksiyon etkeninin insan bedenine girme veya ulaşma yoludur. Bu yollarda başlıca olanları şu şekildedir:

• Su ile bulaşma
• Gıdalar yoluyla bulaşma
• Hava veya damlacıklar yoluyla bulaşma
• Vektörlerle bulaşma
• Kan ile bulaşma
• Direkt temas sonucunda bulaşma
• Cinsel ilişkiyle bulaşma

Bazı meslek hastalıklarına ilişkin genel bilgiler şu şekildedir:

D3 grubunda yer alan bir mesleki bulaşıcı hastalık olan Salmonellozis, farklı salmonella türü bakterilerden kaynaklı bir hastalıktır. Söz konusu hastalığın kaynağı ise yumurtalar, kümes ve ev hayvanları, küçükbaş hayvanlar, domuz, kontamine olmuş etler, bayat yemek artıkları, salatalar, süt ve süt ürünleri şeklindedir. Etken, yani salmonella türü bakteriler, kaynaklarının insanlar tarafından gıda olarak tüketilmesi ile insan bedenine girmekte ve hastalığa neden olmaktadır.

Hastalığın ortaya çıkması ile birlikte görülen belirtiler ve semptomlar şu şekildedir:

• İshal (Çoğunlukla uzun sürer)
• Titreme
• Karın bölgesinde kramplar
• Ateş
• Kusma
• Bulantı

Hastalığın ortalama kuluçka süresi 18 saat kadardır. Ancak 6 saatten 72 saate kadar uzayabilmektedir. Bu hastalıktan korunmak için yapılması gerekenler şu şekildedir:

• Gıdaları özenli şekilde pişirmek
• Konserve gıdaların korunması
• Evlerdeki hayvanları ve kemiricileri yok etmek
• Kümeslerin ve kümes hayvanlarının sağlıklı olmasını sağlamak
• Portörleri aramak

Entamoaba histolytica, hastalığın etkenidir. Etkenin yerleştiği ve çoğaldığı kaynak; enfekte olan kişilerin ve portörlerin gaitaları ile farelerdir. Hastalık, etkenin olduğu gıdaların çiğ şekilde tüketilmesi, sinekler ve hamam böcekleri ile bulaşmaktadır. Hastalığın bulaşması ile birlikte görülen semptomlar şunlardır:

• Kabızlık veya ishal (ya da hiçbiri)
• Karında dolgunluk
• İştahsızlık
• Balgamlı ve kanlı gaita

Hastalığın başlangıcı gizli ve belirtisiz olabilir.

Etkenin kuluçka süresi 5 gün ile birkaç ay arasındadır. Ortalama olarak ise 3-4 hafta şeklinde kabul edilir. Hastalıktan korunmak için alınması gereken önlemler şu şekildedir:

• Su ve gıda için tifodaki tedbirlerin alınması
• Sütun pastörize edilmeden kullanılmaması
• Portörlerin izlenmesi
• Sineklerin yok edilmesi

Mycobacterium Tuberculosis (insan ve sığır tipi), hastalığa yol açan etkendir. Hastalık etkeninin yerleştiği ve çoğaldığı kaynak genellikle insan ve hayvan solunum yolları şeklindedir. Hastalık temas, gıda, süt, çatal bıçak gibi eşyalardan bulaşmakta ve yayılmaktadır. Hastalıkta görülen semptomlar şu şekildedir:

• Ateş
• Öksürük
• Plörezi
• Yorgunluk

Hastalığın kuluçka süresi farklılık göstermekte olup, net bir süre bulunmamaktadır. Hastalıktan korunmak için alınması gereken önlemler şu şekildedir:

• Sütü pastörize etmeden kullanmamak
• Kontamine olanların radyolojik muayeneleri ve takipleri
• Tüberküloz olan ineklerin yok edilmesi
• PPD taraması ve BCG

D2 grubunda yer alan hastalıklar, tropik mesleki bulaşıcı hastalıklar olarak ifade edilmektedir. Söz konusu hastalıklar şu şekildedir:

• Amebiasis
• Dank
• Frambosie
• Leishmanioz
• Lekeli humma
• Lepra
• Malarya
• Rekürrent ateş
• Riketsiöz
• Sarı humma
• Veba

D2 grubunda yer alan tropik mesleki bulaşıcı hastalıklardan bazıları vektörlerle bulaşmaktadır. Vektörlerle bulaşan hastalıklar, bazı işkolları açısından çok daha önemli olabilmektedir. Hayvancılık, veterinerlik, tarım ve gıda gibi sektörler açısından bu hastalıklar, ciddi sağlık problemlerine neden olabilmektedir.

Vektörlerle bulaşan hastalıkların yoğun şekilde görüldüğü sektörlerden bazıları şu şekildedir:

• Hayvan bakma, gütme ve terbiye etme
• Veterinerlik
• Hayvanlardan elde edilen materyaller ya da atıklar ile direkt temasın olduğu işler
• Laboratuvarlarda söz konusu hastalıkların etkenleri ya da hastalıklı hayvanlardan alınan biyolojik materyallerle çalışma yapanlar
• Söz konusu hastalıkların teşhisinin ve tedavisinin yapıldığı sağlık örgütlerinde ya da kurumlarında veya ilgili hastalıklara dair patojen ajanları ile çalışılan laboratuvardaki sağlık çalışanları

Sıtma, vektörlerle bulaşan hastalıklardan biri olup, plazmodium türü mikroorganizmalar söz konusu hastalığın etkenidir. İlgili etkenler, dişi sivrisineklerin bedenlerinde gelişimlerini tamamlamakta ve daha sonra dişi sivrisinekte insanlara geçerek hastalığa yol açmaktadır. İnsanlarda hastalığın oluşması için etkenin dişi sivrisineğin bedeninde bir süre kalması ve gelişimini burada tamamlaması gerekmektedir.

Sıtmada etken plazmodium türü mikroorganizma iken, kaynak ise vektör, yani anofel türü sivrisinektir. Konakçı ise sivrisinek tarafından sokulan sağlıklı insandır.

Buradaki süreç, iklim şartlarından, nemden ve sıcaklıktan etkilenmekte ve şartlara bağlı olarak bulaş süreci hızlanabilmektedir. Tüm bu unsurlarıyla beraber enfeksiyon çevresi daha net şekilde ortaya konmaktadır. İlgili zincirin halkalarına ve kolaylaştırıcı çevresel unsurlara yönelik olarak sistemli şekilde planlama yapıldığında bulaşıcı hastalığa bilimsel ve sistemli olarak müdahale edilebilir. İlgili sistematik yaklaşım benimsendiğinde sıtma ile ilgili alınması gereken tedbirler net olarak ortaya konacaktır.

Temel hedef, bulaşa neden olan vektörlerin ortadan kaldırılmasıdır. Ayrıca enfeksiyon zinciri içerisindeki her bir aşamaya yönelik entegre önlemlerin alınması gerekmektedir. Alınacak önlemlerin sınıflandırılması ve önlemlere ilişkin detaylar şu şekildedir:

Etkene Yönelik Önlemler

• Etkenin emmunolojik özelliklerinin ve antijenik yapısının laboratuvar ortamında değerlendirilmesi

Kaynağa İlişkin Tedbirler

• Hastalığın insandan insana bulaşma olanağı varsa hastaların hızlı şekilde tedavi edilmesi, tarama ve bulma çalışmaları ile hastaların tespiti ve erken tanı konulması
• Hastaların izole edilmesi
• Hayvandan insana bulaşma durumunda ise hasta hayvanların tespiti ve tedavisi, tedavinin mümkün olmadığı durumlarda hayvanların itlaf edilmesi
• Kaynağın tespit edilerek yeni vakaların ortaya çıkmasının engellenmesi
• Sağlık eğitimi ile erken tanı ve tedavi konusunda farkındalık oluşturulması
• Hastalık bildirim sistemiyle hastaların doğru ve erken tanısının sağlanması ve böylece hastalığın yayılmasının engellenmesi

Kaynaktan Çıkış Yoluna Yönelik Tedbirler

• Hastaların vektörlerle temasının engellenmesi
• Uzun kollu giysiler ve kaçırıcı kimyasalların kullanımı
• Sineklik ve cibinlik kullanılması
• Hayvan barınaklarının ilaçlanması ve vektörlerin yok edilmesi

Bulaş Yoluna (Vektöre) İlişkin Tedbirler

• Vektörlerin yaşama ve üreme alanların tespiti
• Vektörlerin üreme ve yaşama alanlarına ilişkin çevre sağlığı tedbirlerinin alınması
• Fiziksel ve biyolojik tedbirler (Kapan, UV ışıkları, tuzak, larva yiyen bakteriler vb.)
• Toksik kimyasallar maddelerin kullanımı ile vektörlerle mücadele

Konakçıya Giriş Yoluna İlişkin Tedbirler

• Sağlıklı insanların vektörlerle temasının kesilmesi
• Kaçırıcı kimyasalların kullanımı
• Uzun kollu giysiler, cibinlik ve sinekli kullanımı
• Sağlık eğitimi ile kişilerin bilinçlenmesinin sağlanması

Konakçıya İlişkin Tedbirler

• Sağlıklı insanlara aşı ile bağışıklık kazandırılması
• Dengeli ve yeterli beslenme
• Sağlık eğitimi
• Kişisel hijyen tedbirlerinin alınması
• Toplumdaki sosyokültürel ve sosyoekonomik şartların iyileştirilmesi